Edward Gough Whitlam (ur. 11 lipca 1916 w Melbourne, zm. 21 października 2014) – australijski prawnik, polityk, dwudziesty pierwszy premier Australii.

Młodość

Urodzony w Melbourne uczęszczał do szkół w Sydney (Knox Grammar School) i Canberra (Canberra Grammar School). Ojciec Whitlama był wysokim urzędnikiem państwowym (Australian Government Solicitor) specjalizującym się w kwestiach praw człowieka i miał bardzo duży wpływ na poglądy swojego syna. Przed wybuchem II wojny światowej Whitlam rozpoczął studia prawnicze, w czasie wojny służył jako nawigator w 13 Dywizjonie Royal Australia Air Force, po wojnie ukończył studia i w 1947 został przyjęty do Rady Adwokackiej Nowej Południowej Walii.

22 kwietnia 1942 ożenił się z Margaret Dovey, z którą miał czworo dzieci.

Kariera polityczna W opozycji

W 1945 wstąpił do Australijskiej Partii Pracy (ALP). W 1950 nieskutecznie kandydował w wyborach do parlamentu stanowego Nowej Południowej Walii, ale dwa lata później został wybrany do Izby Reprezentantów Australii w wyborach uzupełniających. Whitlam był znakomitym mówcą, znanym z elokwencji i poczucia humoru, był jednym z niewielu ówczesnych posłów ALP, którzy mogli się zmierzyć z liberalnym premierem Australii Robertem Menziesem.

W latach 50. i 60. polityka australijska zdominowana była przez partię Liberalną, Menzies sprawował funkcję premiera nieprzerwanie w latach 1949-1966, a po jego zejściu ze sceny politycznej w 1966 następny lider liberałów Harold Holt wygrał kolejne wybory parlamentarne. W tym czasie ALP była targana przez wewnętrzne spory i dopiero kiedy Whitlam został szefem partii w 1967 roku, partii udało się powrócić na scenę polityczną.

Whitlam przeprowadził szereg wewnętrznych reform partyjnych i w zdecydowany sposób zmienił image i politykę partii, pod jego kierownictwem ALP stała się bardzo progresywną, liberalną "partią środka" (wbrew swojej nazwie Australijska Partia Liberalna jest partią prawicową i konserwatywną), która po raz pierwszy zaczęła się cieszyć poparciem australijskiej klasy średniej. Whitlam był jednym z pierwszych australijskich polityków, którzy potrafili używać telewizji jako narzędzia do prowadzenia walki politycznej szczególnie po tajemniczej śmierci Holta w 1967 roku, kiedy na szefami partii Liberalnej zostali na krótko John Gorton i William McMahon, a charyzma i styl Whitlama pozwalała górować mu nad jego przeciwnikami w debatach telewizyjnych.

Premier Australii

W 1972 pod kierownictwem Whitlama Partia Pracy wygrała pierwsze wybory parlamentarne od ponad 23 lat. Tradycyjnie w wyborach australijskich nowy rząd zostaje zaprzysiężony przez gubernatoragGeneralnego dopiero po ogłoszeniu oficjalnych wyników, ale zanim ogłoszono oficjalne wyniki wyborów Whitlam i jego zastępca Lance Barnard zostali zaprzysiężeni jako dwuosobowy rząd.

Mimo że ALP miała całkowitą większość w Izbie Reprezentantów, Senat był podzielony pomiędzy 3 inne partie, przez co rząd Whitlama nie był w stanie przeprowadzić części planowanych reform (m.in. wprowadzenie powszechnego ubezpieczenia zdrowotnego, wprowadzenie bezpłatnego szkolnictwa wyższego i innych), które były blokowane w Senacie. Powtórne odrzucenie przez Senat sześciu ustaw stworzyło sytuację tzw. "double dissolution", pozwalającą na natychmiastowe rozwiązania całego parlamentu i nowe wybory do jego obu izb, Whitlam nie zdecydował się jednak na takie rozwiązanie. Zamiast tego zaproponował jednemu z opozycyjnych senatorów Vince'owi Gairowi funkcję ambasadora w Irlandii, licząc na to, że w wyborach uzupełniających zwycięży kandydat laburzystowski, zapewniając tej partii potrzebną przewagę w Senacie. Manewr Whitlama nie powiódł się, a "Gair affair" została przyjęta w Australii bardzo negatywnie.

W 1975 w wyniku kryzysu konstytucyjnego Whitlam został zdymisjonowany z funkcji premiera przez Gubernatora Generalnego Johna Kerra. Z tego okresu pochodzi najbardziej znany bon mot australijskiej polityki, po otrzymaniu wiadomości o tym, że jego rząd został zdymisjonowany, Whitlam, stojąc na schodach Old Parliament House w Canberze, powiedział: "Ladies and gentlemen, well may we say 'God Save the Queen', because nothing will save the Governor-General." (Panie i panowie, powiedzmy "Boże chroń królową", bo nic nie jest już w stanie uchronić Gubernatora Generalnego).

Późniejsze życie

Po przegranych wyborach z 1975 i 1977 roku Whitlam wycofał się z polityki. W 2006 został odznaczony japońskim Orderem Wschodzącego Słońca.