Jacek Jan Kuroń (ur. 3 marca 1934 we Lwowie, zm. 17 czerwca 2004 w Warszawie) – polski polityk, jeden z przywódców opozycji w okresie PRL, historyk, działacz tzw. Czerwonego Harcerstwa, współzałożyciel KOR, dwukrotny minister pracy i polityki socjalnej, w latach 1989–2001 poseł na Sejm X, I, II i III kadencji. Kawaler Orderu Orła Białego.

Okres PRL

Urodził się w rodzinie o PPS-owskich tradycjach. W 1949 był działaczem Związku Młodzieży Polskiej (ZMP). Od 1952 pracował jako etatowy instruktor w wydziale harcerskim stołecznego ZMP, wstąpił też wtedy do PZPR.

W 1955 założył Krąg Walterowski, którego był komendantem do 1961. W latach 1957–1964 pracował w Głównej Kwaterze ZHP, gdzie pełnił m.in. funkcję kierownika Wydziału Programowego. W 1953 został przewodniczącym zarządu uczelnianego ZMP na Politechnice Warszawskiej. W listopadzie 1953 usunięto go z tej organizacji, jak i z PZPR za krytykę koncepcji ideowej ZMP. Od 1955 brał udział w zebraniach Klubu Krzywego Koła. Związany pośrednio z Klubem Poszukiwaczy Sprzeczności. Proponował stworzenie rad robotniczych, które wybierałby Centralną Radę Delegatów.

W 1957 ukończył studia na Wydziale Historycznym Uniwersytetu Warszawskiego. Rok wcześniej ponownie został przyjęty do PZPR. Usunięty z tej organizacji po napisaniu w 1964 wraz z Karolem Modzelewskim Listu otwartego do Partii, krytykującego biurokratyzację i klasowy charakter reżimu PRL. W jego miejsce proponował "demokrację robotniczą" z takimi rozwiązaniami, jak referendum, gdzie podejmowano by decyzję, jaka część dochodu narodowego miałaby być konsumowana, a jaka przeznaczona na inwestycje. Robotnicy przyjmowaliby w "kolektywny" sposób decyzje dotyczące planu gospodarczego. List otwarty był inspirowany myślą trockistowską i poglądami Milovana Đilasa. W 1965 został opublikowany przez paryską "Kulturę", a dzięki licznym edycjom dokonanym na Zachodzie przez organizacje radykalnej lewicy stał się znanym w skali międzynarodowej dokumentem polskiej myśli politycznej. Za współudział w pisaniu Listu skazany na karę 3 lat pozbawienia wolności w 1965, zwolnienie uzyskał w 1967. W 1968, w związku z wydarzeniami marcowymi, został aresztowany i skazany za organizację strajków studenckich tym razem na karę 3 i pół roku pozbawienia wolności. W 1975 współorganizował akcję mającą zablokować poprawki do Konstytucji PRL. Należał do sygnatariuszy Listu 59. We wrześniu 1976 był jednym z sygnatariuszy aktu założycielskiego Komitetu Obrony Robotników, a w 1977 KSS "KOR". Współpracował z Biurem Interwencyjnym KSS "KOR". Od 1977 wchodził w skład redakcji niezależnego kwartalnika "Krytyka", od 1978 wykładał w ramach Towarzystwa Kursów Naukowych. Opowiadał się wówczas za koncepcją tzw. finlandyzacji, czyli uzyskania przez Polskę na arenie międzynarodowej statusu Finlandii (demokracja parlamentarna o suwerenności ograniczonej na rzecz Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich).

Z powodu represji nie mógł znaleźć pracy w instytucjach państwowych, został więc fikcyjnie zatrudniony jako osobisty sekretarz pisarza Igora Newerlego. W latach 70. opublikował pod pseudonimem kilka powieści kryminalnych. Podczas działalności opozycyjnej używał pseudonimów Maciej Gajka, Elżbieta Grażyna Borucka, EGB.

W lipcu i sierpniu 1980 organizował sieć informacji o ruchu strajkowym. We wrześniu 1980 był doradcą Międzyzakładowego Komitetu Założycielskiego NSZZ "Solidarność". Po wprowadzeniu stanu wojennego został 13 grudnia 1981 zatrzymany w sopockim Grand Hotelu, internowany, a w 1982 aresztowany pod zarzutem próby obalenia ustroju, zwolniono go w 1984 na mocy amnestii. W czasie uwięzienia w listopadzie 1982 zmarła jego pierwsza żona Grażyna (Gajka).

III Rzeczpospolita

W 1989 brał udział w rozmowach Okrągłego Stołu. W latach 1989–1990 i 1992–1993 był ministrem pracy i polityki socjalnej w rządach Tadeusza Mazowieckiego i Hanny Suchockiej. Od 1989 do 2001 sprawował mandat posła na Sejm czterech kadencji z ramienia Komitetu Obywatelskiego, Unii Demokratycznej i Unii Wolności. W wyborach w 1995 kandydował na urząd Prezydenta RP, zajął 3. miejsce, uzyskując 9,2% głosów.

W 2000 wraz z drugą żoną Danutą założył Uniwersytet Powszechny im. Jana Józefa Lipskiego w Teremiskach, którego został pierwszym rektorem.

Występował przeciwko łamaniu praw człowieka w Chinach i Tybecie. Pogrzeb Jacka Kuronia odbył się 26 czerwca 2004 na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie. Sam deklarował się jako osoba niewierząca. Został pochowany w Alei Zasłużonych. W uroczystościach pogrzebowych udział wzięli m.in. prezydent i przedstawiciele władz RP; głos zabrali m.in. Adam Michnik, Marek Edelman, Karol Modzelewski i Wiktor Juszczenko Przed jego dawnym mieszkaniem przy ul. Mickiewicza na warszawskim Żoliborzu wmurowana została pamiątkowa tablica. W 2010 został patronem jednego z placów w tej samej dzielnicy.

Poglądy

Jacek Kuroń był zwolennikiem niepodległości Białorusi, Litwy i Ukrainy. Już w 1974 roku pisał: Suwerenność Ukrainy, Białorusi i Litwy to program walki o suwerenność Polski i jednocześnie są to jej realni, a nie egzotyczni sojusznicy. Dla opozycji politycznej w Polsce ta myśl musi stanowić dyrektywę działania.

Odznaczenia i wyróżnienia

• Order Orła Białego (1998)
• Medal Pamiątkowy 13 Stycznia (1992, Litwa)
• Medal Zasługi Republiki Czeskiej II Stopnia (2003, Czechy)
• Order Uśmiechu (2001, jako 645. kawaler orderu, na wniosek dzieci ze świdnickiego Stowarzyszenia Przyjaciół Dzieci Chorych "SERCE")
• Order Ecce Homo (2001), za bezkompromisowe poświęcenie w walce z totalitaryzmem, za szlachetność charakteru i obronę godności ludzkiej w czasach uprzedmiotowienia człowieka
• Honorowe obywatelstwo miasta Lwowa (5 lipca 2002)
• Legia Honorowa (Francja)
• Order Zasługi Republiki Federalnej Niemiec (Niemcy)
• Order Księcia Jarosława Mądrego (Ukraina)
• Order Wielkiego Księcia Giedymina (Litwa)
• Nagroda Pojednania Polsko-Ukraińskiego

W 2005 na gmachu Ministerstwa Polityki Społecznej w Warszawie odsłonięto tablicą upamiętniającą Jacka Kuronia.

Życie prywatne

Mąż Grażyny (Gai) Kuroń, a od 1990 Danuty Kuroń. Ojciec Macieja Kuronia.

Wybrane publikacje

• Polityka i odpowiedzialność, Wyd. "Aneks", Londyn 1984 (zbiór artykułów i esejów Jacka Kuronia oraz wywiadów przez niego udzielonych)
• Wiara i wina. Do i od komunizmu, Wyd. Niezależna Oficyna Wydawnicza, Warszawa 1989
• Moja zupa, Polska Oficyna Wydawnicza "BGW", Warszawa 1991
• Gwiezdny czas. "Wiary i winy" ciąg dalszy, Wyd. "Aneks", Londyn 1991
• Spoko! czyli kwadratura koła, Polska Oficyna Wydawnicza "BGW", Warszawa 1992
• PRL dla początkujących, Wydawnictwo Dolnośląskie, Wrocław 1995 (wspólnie z Jackiem Żakowskim)
• Siedmiolatka, czyli kto ukradł Polskę?, Wydawnictwo Dolnośląskie, Wrocław 1997 (wspólnie z Jackiem Żakowskim)
• Działanie. Jeśli nie panujemy nad swoim życiem, ono panuje nad nami, Wydawnictwo Dolnośląskie, Wrocław 2002
• Rzeczpospolita dla moich wnuków, Wydawnictwo Rosner i Wspólnicy, Warszawa 2004