Mieczysław Franciszek Rakowski (ur. 1 grudnia 1926 w Kowalewku-Folwarku, zm. 8 listopada 2008 w Warszawie) – polski polityk komunistyczny, premier PRL w latach 1988–1989, poseł na Sejm PRL VI, VII, VIII i IX kadencji, ostatni I sekretarz KC PZPR.

Z zawodu historyk i dziennikarz. Wykładowca Wyższej Szkoły Humanistyczno-Ekonomicznej w Łodzi.

Pochodził z Wielkopolski. W okresie okupacji niemieckiej pracował w Poznaniu jako robotnik w Zakładach Naprawczych Taboru Kolejowego. W latach 1945–1949 był oficerem Ludowego Wojska Polskiego. Studiował następnie w Instytucie Nauk Społecznych w Warszawie (studia ukończył w 1955). W 1956 doktoryzował się z nauk historycznych.

Działalność polityczna w PRL

Od 1946 należał do Polskiej Partii Robotniczej, następnie działał w PZPR od początku jej istnienia (tj. od 1948). Zaliczany do "puławian" podczas walki o władzę w kierownictwie PZPR w latach pięćdziesiątych.

Od 1957 był pracownikiem politycznym KC PZPR w Warszawie (z przerwami na naukę). Po likwidacji przez władze pisma „Po Prostu” i wprowadzeniu na rynek mającej być mniej krytyczną wobec władz „Polityki”, od 1958 do 1982 pozostawał związany z tym pismem jako zastępca, a później redaktor naczelny tego pisma (do 1982). Działał w Stowarzyszeniu Dziennikarzy Polskich (od 1951), będąc m.in. prezesem zarządu głównego w okresie 1958–1961. Od 1982 był członkiem Stowarzyszenia Dziennikarzy PRL.

Od 1972 do 1989 nieprzerwanie sprawował mandat posła na Sejm PRL. W 1975 został członkiem Komitetu Centralnego PZPR.

W 1981 Sejm PRL VIII kadencji powołał go na urząd wicepremiera w rządzie Wojciecha Jaruzelskiego, który sprawował do 1985. Równolegle sprawował stanowisko przewodniczącego Komisji Rady Ministrów ds. Dialogu ze Związkami Zawodowymi (1981–1985) i członka Narodowej Rady Kultury (1983–1990). W Sejmie PRL IX kadencji piastował funkcję wicemarszałka do 27 września 1988, gdy został powołany na Prezesa Rady Ministrów, zastępując Zbigniewa Messnera.

Rząd Mieczysława Rakowskiego podjął próby reform gospodarczych doprowadzając m.in. do uchwalenia w 1988 przez Sejm PRL IX kadencji przejrzystej i korzystnej dla drobnych i średnich przedsiębiorców ustawy o działalności gospodarczej tzw. ustawy Wilczka, przygotowanej przez ówczesnego ministra przemysłu Mieczysława Wilczka, kładącej podstawy pod przywrócenie w Polsce wolnego rynku po upadku i demontażu tzw. realnego socjalizmu. Obecnie już nieobowiązująca ustawa Wilczka była często chwalona za swoje odbiurokratyzowanie i przejrzystość przez ekonomistów i polityków różnych opcji. Rząd Rakowskiego doprowadził także do przyjęcia ustaw umożliwiających komercjalizację niektórych przedsiębiorstw państwowych i urynkawiających ceny. Natomiast szczególne kontrowersje i krytykę, zwłaszcza wśród ówczesnych środowisk opozycyjnych, wywołała decyzja rządu o złożeniu do sądu wniosku o upadłość Stoczni Gdańskiej im. Lenina, historycznej kolebki ruchu związkowego i społecznego Solidarność (NSZZ "Solidarność"). Rządowi Rakowskiego wytykano także przygotowanie i doprowadzenie do uchwalenia 17 maja 1989 r. przez Sejm szczególnie korzystnej dla polskiego Kościoła rzymskokatolickiego ustawy o stosunku państwa do Kościoła, powołującej m.in. Komisję Majątkową, legitymizującej - funkcjonującą już wcześniej w okresie PRL, tj. od 1949 r. - Komisję Wspólną Rządu i Episkopatu jako nadrzędne ciało konsultatywne pomiędzy władzami państwowymi a kościelnymi, czy też poszerzającej uprawnienia finansowe Funduszu Kościelnego. W związku z tym niektórzy późniejsi krytycy polityki premiera Rakowskiego zarzucali mu położenie podwalin pod powstanie w Polsce państwa wyznaniowego.

15 marca 1989 r. Rada Ministrów pod jego przewodnictwem podjęła uchwałę o anulowaniu decyzji Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej z września 1946 o pozbawieniu obywatelstwa m. in. generałów Andersa, Kopańskiego, Chruściela i Maczka a także Stanisława Mikołajczyka. 26 lutego 1989 r. dostarczono generałowi Maczkowi prywatny list od premiera Rakowskiego z przeprosinami za odebranie obywatelstwa.

Za jego premierostwa doszło także do historycznych rozmów Okrągłego Stołu (poprzedzonych Rozmowami w Magdalence, rozpoczętymi równolegle z powołaniem Mieczysława Rakowskiego na stanowisko premiera) pomiędzy rządzącą wówczas PZPR a opozycyjną Solidarnością, wskutek których podpisano porozumienie obejmujące m. in. przeprowadzenie 4 czerwca 1989 pierwszych w Polsce po II wojnie światowej - częściowo - wolnych wyborów parlamentarnych do tzw. Sejmu kontraktowego - Sejmu PRL X kadencji (1989-1991). W wyniku wyborów do parlamentarnych z czerwca 1989 Mieczysław Rakowski nie uzyskał mandatu parlamentarnego, co było powodem dymisji rządu.

III RP

W lipcu 1989 po odejściu Wojciecha Jaruzelskiego z partii objął funkcję pierwszego sekretarza KC PZPR, doprowadzając do jej rozwiązania w styczniu 1990. Następnie został członkiem SdRP, którym był aż do jej rozwiązania w 1999.

W wyniku prowadzonego w latach 1990–1993 postępowania w związku z tzw. moskiewską pożyczką został mu przedstawiony zarzut popełnienia przestępstwa. Postępowanie zostało umorzone w 1993.

Od tego czasu Rakowski wycofał się z czynnego życia politycznego, brał jednak udział w debatach publicznych – był redaktorem naczelnym pisma „Dziś”, pisywał do „Trybuny”, wydał dzienniki (10 tomów obejmujących lata 1958–1989), jak również dziennik z lat 1991–2001 (Polski przekładaniec). Od 2003 do 2004 prowadził swój własny talk-show w stacji „TVP3”, do którego zapraszał znane postaci z okresu PRL.

Był członkiem komitetu wyborczego Włodzimierza Cimoszewicza w wyborach prezydenckich w Polsce w 2005.

Był mężem aktorki Elżbiety Kępińskiej, a wcześniej mężem skrzypaczki Wandy Wiłkomirskiej, z którą miał dwóch synów.

W ostatnich latach życia cierpiał na nowotwór. Zmarł w szpitalu Warszawie. Został pochowany 18 listopada 2008 na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach.

Odznaczenia

5 marca 1997 został odznaczony przez prezydenta Aleksandra Kwaśniewskiego Krzyżem Wielkim Orderu Odrodzenia Polski. Poza tym posiadał Order Sztandaru Pracy II klasy, Złoty Krzyż Zasługi i Medal 10-lecia Polski Ludowej.

Publikacje

Autor książek:

• SDP w okresie powojennym 1949–1954 (1960)
• Ameryka wielopiętrowa (1964)
• Przesilenie grudniowe (1981)
• Rzeczpospolita na progu lat osiemdziesiątych (1981)
• Partnerstwo (1982)
• Jak to się stało (1991)
• Zanim stanę przed Trybunałem (1992)
• Do M.F. Rakowskiego pisali. Lata-listy-ludzie (1993)
• Dzienniki polityczne (1998–2005, dziesięć tomów obejmujących lata 1958–1990), Wydawnictwo Iskry 1999-2005