Stanisław Grochowiak (ur. 24 stycznia 1934 w Lesznie, zm. 2 września 1976 w Warszawie) – polski poeta, dramatopisarz i publicysta.

Okupację spędził w Warszawie, gdzie jako dziewięcioletni chłopiec przyglądał się w tłumie wyskakującym z okien Żydówkom. W czasie powstania warszawskiego ukrywał się z matką w piwnicach. Wspominała później, że jej syn bał się ciemności i burzy, która kojarzyła mu się z wybuchami bomb. Po wojnie Grochowiak powrócił do Leszna, gdzie uczęszczał do szkoły powszechnej i gimnazjum (obecnego I Liceum Ogólnokształcącego). Potem zamieszkał we Wrocławiu. Tam pracował początkowo we "Wrocławskim Tygodniku Katolickim". Do Warszawy przeniósł się w roku 1955 mieszkał na Stalowej 2 na Pradze Północ. Pracował najpierw w Instytucie Wydawniczym PAX, później w redakcjach "Za i przeciw", dwutygodnika "Współczesność", "Nowej Kultury", "Kultury", "Poezji" i "Miesięcznika Literackiego".

Należał do tzw. pokolenia "Współczesności", debiutował w 1951 roku wierszami Ave Maryja i Notuję Deszcz, publikując je w piśmie "W oczach młodych" (dodatku do "Słowa Powszechnego"). Pierwszy kompletny tom, Balladę rycerską, wydał w roku 1956 i był to jeden z najciekawszych debiutów po zakończeniu stalinizmu. Został dobrze przyjęty przez krytykę. Nieco wcześniej w tym samym 1956 roku wydał swoją pierwszą powieść, Plebanię z magnoliami. Z kolei jego debiut w roli dramatopisarza miał miejsce w 1961. Stanisław Grochowiak zaprzestał pisania prozy mając lat trzydzieści.

Zmarł z powodu powikłań choroby alkoholowej.

Charakter twórczości

Poezja

Grochowiak zapisał się w polskiej powojennej poezji jako twórca, który poszukiwał nowych form ekspresji poetyckiej i przeciwstawił się tradycyjnej interpretacji "piękna". Był klasyfikowany jako poeta reprezentujący nurt turpistyczny (od łac. turpis – brzydki) – programowym wręcz przykładem jest wiersz Płonąca żyrafa. W późniejszym okresie swojej twórczości skłaniał się ku klasyczności i zgodzie na reguły dnia codziennego (bunt nie przemija, bunt się ustatecznia).

Poetę cechowała szczególna wrażliwość na barwy. Jeśli w jego utworach pojawiały się jakieś barwy, nigdy nie był to przypadek. Np. kolor czarny symbolizował śmierć lub żałobę, zielony – rozkład ciała, błękitny – nieograniczone przestrzenie, niebo, a także życie, czerwony – aktywność, życie.

Proza

Twórczość prozatorską Grochowiaka cechowała duża różnorodność. Jego pierwsza powieść Plebania z magnoliami chociaż wyszła w roku „odwilży” nie była wolna od rozwiązań typowych dla powieści produkcyjnej. Opowiadała o walce klasowej na wsi na ziemiach odzyskanych, w centrum konfliktu bogatych kułaków z ideowymi komunistami autor umieścił duchownego – proboszcza Grzegorza. Tom opowiadań Lamentnice to pozycja bardzo ciekawa jeżeli spojrzeć z perspektywy ukazującej się wtedy epiki – głównie była to proza "hłaskoidalna". W swym zbiorze autor Ballady rycerskiej objawił się przede wszystkim jako kreacjonista. Jego bohaterowie to głównie artyści lub niespokojne dusze, uwięzieni w za ciasnym świecie prowincji lub sztampowego życia starają się przełamać barierę dzielącą ich od zewnętrznego świata. Tacy są bohaterowie Skolopendry, Mordu czy Gordy. W Karabinach Grochowiak powrócił do postaci księdza, tym razem przedstawia go jako człowieka bez wiary, zniszczonego wojną, który pragnie znaleźć schronienie u biskupa. W tej książce łatwo odnaleźć inspirację egzystencjalizmem, bohaterowie nie potrafią znaleźć własnego miejsca na świecie, pogrążeni we własnych obsesjach i lękach, "zarażeni" śmiercią. Wreszcie '"Trismus"' to próba spojrzenia na czas wojny z perspektywy wroga, Niemca. Książka to opowieść o zarządcy obozu, którego młoda żona, początkowo zachwycona silnym charakterem głównego bohatera, stopniowo traci wiarę w słuszność ideologii nazistowskiej i zasadność istnienia obozu.

Ważniejsze dzieła

Poezja

• Ballada Rycerska (1956)
• Menuet z pogrzebaczem (1958)
• Rozbieranie do snu (1959)
• Agresty (1963)
• Kanon (1965)
• Totentanz in Polen (1969) poemat
• Nie było lata (1969)
• Polowanie na cietrzewie (1972)
• Bilard (1975)
• Haiku-Images (1978)
• Allende (1974) poemat
• Wiersze nieznane i rozproszone (1996)
• Czyści

Opowiadania

• L** Lamentnice (1958)
• Prozy' (1996) – zawierają niepublikowane utwory prozatorskie, dodatkowo powieść Trismus i opowiadania ze zbioru Lamentnice

Powieści

• Plebania z magnoliami (1956)
• Trismus (1958)
• Karabiny (1965)

Dramaty

• Szachy (1961)
• Partita na instrument drewniany (1962)
• Król IV (1963)
• Chłopcy (1964)

Ekranizacje

• Księżyc, reż. Stanisław Brejdygant
• Kaprysy Łazarza, reż. Janusz Zaorski
• Chłopcy, reż. Ryszard Ber
• Partita na instrument drewniany, reż. Janusz Zaorski
• Karabiny, reż. Waldemar Podgórski

Odznaczenia

W 1974 w związku z jubileuszem Polski Ludowej odznaczony Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski.