Antoni Kasztelan (ur. 27 kwietnia 1896 w Gryżynie, zm. 14 grudnia 1942 w Królewcu) – kapitan piechoty i Marynarki Wojennej RP, podczas I wojny światowej służył w Armii Cesarstwa Niemieckiego, a następnie wstąpił do odrodzonych polskich Sił Zbrojnych. Brał również udział w powstaniu wielkopolskim i wojnie polsko-bolszewickiej. W trakcie kampanii wrześniowej w 1939 kierował kontrwywiadem Obrony Wybrzeża. Został stracony w niewoli niemieckiej.

Służba wojskowa w Armii Niemieckiej

Antoni Kasztelan był synem Pawła i Agnieszki z Dudziaków. Często zmieniał szkoły, ponieważ usuwano go za kolportowanie polskojęzycznych książek oraz współpracę z polskimi kółkami harcerskimi i sportowymi. Ostatecznie w 1915 ukończył gimnazjum w Kościanie. W 1916 został wcielony do armii niemieckiej i otrzymał przydział do artylerii. Na froncie walczył w szeregach 5 Dolnośląskiego Pułku Artylerii Ciężkiej z Głogowa. W trakcie działań wojennych był 2-krotnie ranny, w tym ciężko pod Verdun.

Służba wojskowa w Wojsku Polskim

Po I wojnie światowej powrócił do Wielkopolski i w 1919 brał udział w tamtejszym powstaniu, a po jego zakończeniu służył w 6 Pułku Strzelców Wielkopolskich. Pod koniec 1919 został przyjęty do Wielkopolskiej Szkoły Podchorążych w Poznaniu, a gdy w 1920 zakończył naukę otrzymał promocję oficerską w korpusie piechoty. Wtedy to cały swój majątek (ok. 20 tys. marek) ofiarował Skarbowi Państwa. Następnie walczył w wojnie polsko-bolszewickiej i został ciężko ranny pod Mławą. Od 1921 do 1930 pełnił służbę w 49 Pułku Piechoty Strzelców Kresowych w Kołomyi. W 1930 wyznaczono go dowódcą kompanii w Szkole Podchorążych Rezerwy Piechoty Nr 10 w Gródku Jagiellońskim.

W latach 1931-1939 służył w Marynarce Wojennej. Początkowo w Batalionie Morskim w Wejherowie, jako adiutant batalionu, a następnie dowódca kompanii. W połowie 1934 został referentem, a po roku kierownikiem w Samodzielnym Referacie Informacyjnym Dowództwa Floty w Gdyni, którego zasadniczym zadaniem była ochrona kontrwywiadowcza jednostek wojskowych stacjonujących na polskim Wybrzeżu. Wyróżnił się wykryciem i likwidacją szeregu agentów wywiadu III Rzeszy. W 1937 otrzymał pozwolenie na noszenie munduru oficera marynarki.

W kampanii wrześniowej 1939 pełnił obowiązki szefa kontrwywiadu w Dowództwie Obrony Wybrzeża. Nie skorzystał z możliwości ewakuacji w głąb kraju i brał udział w obronie Półwyspu Helskiego. 1 października kontradmirał Józef Unrug oddelegował go razem z komandorem Marianem Majewskim na rokowania kapitulacyjne w sopockim Grand Hotelu z dowódcą Wehrmachtu w Zatoce Gdańskiej – generałem lotnictwa Leonardem Kaupischem.

Niewola

Po kapitulacji 2 października dostał się do niewoli i przebywał w oflagach: X B Nienburg i X A Itzehoe oraz stalagu XX A. W 1940 został wbrew konwencji genewskiej oddany w ręce Gestapo. W śledztwie był bity i torturowany. Następnie jako więzień polityczny znajdował się w obozie koncentracyjnym w Stutthofie, gdzie włączył się do działalności konspiracyjnej. Od końca 1941 był więziony w Gdańsku. 12 stycznia 1942 sąd specjalny w Gdańsku wydał wyrok skazujący go na czterokrotną karę śmierci za działanie na szkodę państwa niemieckiego. W połowie 1942 został przewieziony do więzienia "Neubau" w Królewcu i umieszczony w celi śmierci, 14 grudnia 1942 wyrok wykonano przez zgilotynowanie.

Niemcy przekazali ciało Instytutowi Anatomii Uniwersytetu Królewieckiego. Symboliczny grób znajduje się na Cmentarzu Witomińskim w Gdyni. Pamięci kapitana Kasztelana poświęcono tablice na Cmentarzu Starym w Wejherowie oraz w kościele Najświętszej Marii Panny w Gdyni.

Życie prywatne

Od 1921 Antoni Kasztelan był żonaty z Marią, zmarłą w 1993. Mieli czworo dzieci: Stanisława (ur. 1923) – żołnierza Armii Krajowej, Zygmunta (ur. 1926) – żołnierza Armii Krajowej, absolwenta Akademii Medycznej w Gdańsku i lekarza urologa, oraz Marię (ur. 1934) – absolwentkę Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie. Trzecie z kolei dziecko, Danuta, zmarło we wczesnych latach dzieciństwa i jest pochowane na Starym Cmentarzu w Wejherowie. Obok jej nagrobka znajduje się symboliczna tablica upamiętniająca Antoniego Kasztelana.

Awanse

• podporucznika piechoty – 1920
• porucznika piechoty – ze starszeństwem z 1 maja 1921
• kapitana piechoty – 1936

Ordery i odznaczenia

• Odznaka za Rany i Kontuzje
• Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski – 2010, pośmiertnie
• Srebrny Krzyż Zasługi
• Medal Niepodległości
• Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918-1921
• Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości
• Wielkopolski Krzyż Powstańczy – pośmiertnie
• Krzyż Żelazny II Klasy – Prusy