Henryk Zdzisław Jurkowski (ur. 19 stycznia 1927 w Warszawie, zm. 3 stycznia 2016) – polski krytyk, historyk i teoretyk teatru, autor sztuk, tłumacz, profesor Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej im. Ludwika Solskiego w Krakowie (Wydziały Aktorski i Lalkarski we Wrocławiu) i Akademii Teatralnej im. Aleksandra Zelwerowicza w Warszawie (Wydział Sztuki Lalkarskiej w Białymstoku).

Wykształcenie

• Szkoła handlowa
• Komplety Gimnazjum im. Stefana Batorego
• Uniwersytet Warszawski – filologia polska. Magisterium 1951 (Wyznaczniki społeczne postaci komediowych Fredry)
• Doktorat pod opieką prof. Zbigniewa Raszewskiego (Przemiany teatru lalek od antyku do romantyzmu) w Instytucie Sztuki Polskiej Akademii Nauk, 1969
• Habilitacja w Instytucie Sztuki Polskiej Akademii Nauk, 1991
• Stopień profesora nauk humanistycznych – wniosek Rady Naukowej Instytutu Sztuki Polskiej Akademii Nauk, mianowanie z rąk Prezydenta RP, 2001

Praca zawodowa

• Nauczyciel Technikum Teletechnicznego w Warszawie (1950–1952)
• Urzędnik w Ministerstwie Kultury i Sztuki w Warszawie (1952–1972)
• Dydaktyk szkół teatralnych w Krakowie i Warszawie (we Wrocławiu i w Białymstoku) (1973–2004)
• Dziekan wydziału teatrów lalek we Wrocławiu (1976–1979)
• Założyciel i dziekan wydziału reżyserii teatrów lalek w Białymstoku (1980–1983)[2]
• Prorektor w Akademii Teatralnej (PWST, 1990–1993)

• Konsultant literacki w teatrze lalek TV (1974–1976)
• Konsultant programowy w teatrach lalek
• Redaktor czasopisma “Teatr Lalek”
• Gościnny reżyser w teatrach lalek: „Królewskie Skarby” Marka Skwarnickiego (scen. Zofia Pietrusinska) Teatr „Guliwer”, Warszawa (1963) „Bambo w Oazie Tongo” Jana Osnicy (scen. Gizela Bachtin-Karlowska), Teatr „Miniatura”, Gdańsk (1965); „Mocny Bartek na wysługach” Jana Osnicy (scen. Zofia Pietrusińska), TV, Warszawa (1967).
• Gościnny profesor w: Ecole Superieure Nationale des Arts de la Marionnette, Charleville, Francja; Instituto del Teatro Sewilla, Instituto del Teatro Barcelona, London Central School of Speech and Drama, Staatliche Hochschule fuer Music und Darstellende Kunst, Stuttgart, Akademia Sztuk Scenicznych w Pradze, Teatralnyi Institute, Sofia, Art Institut of Chicago.
• Autor i realizator kursów:
  • Dramaturgia teatru lalek, Cuarnavaca, Mexico (1994),
  • Kulturowe konteksty teatru lalek, Santa Fe, Argentina (2000)

Prace badawcze

• Książki z zakresu historii, dramaturgii i estetyki teatru
• Artykuły z zakresu teorii teatru, folkloru, semiotyki i antropologii
• Ekspert w redakcji the World Encyclopedia of the Contemporary Theatre (ITI, UNESCO)
• Projektodawca i redaktor (1994–2000) the World Encyclopedia of Puppetry Arts

Sztuki dla teatru lalek (pastisze dawnego repertuaru)

• Ludowa szopka polska
• Tryptyk Staropolski (Judyta i Holofernes, Syn Marnotrawny, Ścięcie Panny Doroty)
• Arlekin czyli Sługa trzech panów
• Dzieje Parysa królewicza trojańskiego
• Pan Twardowski na królewskim dworze

Działalność obywatelska

• Członek „Szarych Szeregów”, 1943–1944
• Żołnierz AK (Batalion „Gustaw”), udział w Powstaniu Warszawskim, 1944
• Członek pierwszej „Solidarności”

Działalność międzynarodowa

• Cczłonek Komitetu wykonawczego UNIMA (1959–1992)
• Sekretarz generalny UNIMA (1972–1980)
• Prezydent UNIMA (1984–1992)
• Honorowy prezydent UNIMA (od 1992)

Publikacje (wybór)

• Dzieje teatru lalek. Od antyku do romantyzmu, PIW, Warszawa 1970, s. 280
• Dzieje teatru lalek. Od romantyzmu do wielkiej reformy teatru, PIW, Warszawa 1976, s. 3 08.
• Teatr Baj i jego epoka, in. w kręgu warszawskiego Baja (red. H. mJurkowski), PIW, Warszawa 1978, s. 5–83.
• Dzieje teatru lalek. Od wielkiej reformy do współczesności, PIW, Warszawa 1984, s. 384, ISBN 8306008944.
• ASpects of puppet theatre. A collection of essays, Puppet Centre Trust, London 1988, s. 112. (Wydanie japońskie Tokio 1989, wydanie hiszpańskie Bilbao 1990)
• Dzieje literatury dramatycznej dla teatru lalek, „Leopoldinum”, Wrocław 1991, s. 298.
• Ecrivains et marionnettes. Quatre siecles de la literature dramatique en europe, Editions Institut Internationale de la Marionnette, Charleville Mezieres 1991, s. 412
• Szkice z teorii teatru lalek, POLUNIMA, Łódź 1993, s. 184, ISBN 8390130106.
  • Wersja czeska: MAGIE LOUTEK Ypsylon, Praha 1997, s. 288.
• Marionnettes en l’Europe de l’Est, LES MARIONNETTES, nouvelle édition, Bordas, Paris 1995, s. 72–82.
• History of the european puppet theatre, vol. 1 (new version), The Edwin Mellen Press, Lampeter, USA, Wielka Brytania, 1996, s. 428.
• Antologia klasycznych tekstów teatru lalek vol. I. (Anthology of the classic texts of the puppet theatre from XVII to XIX centuries with introduction and notes by..), PWST, Wroclaw, Poland, 1999
• Metamorphoses. la marionnette au XXe siecle, Institut International de la Marionette, Charleville – Mezieres, France 2000
• Antologia klasycznych tekstów teatru lalek vol. II. (Modernizm i Postmodernizm) ze wstępem i w opracowaniu...., PWST, Wroclaw, Poland, 2001.
• Metamorfozy teatru lalek w XX wieku, „Errata”, Warszawa 2002, ISBN 8391314065.
• Antologia klasycznych tekstów teatru lalek. W kręgu polskich tradycji (wybór i opracowanie), PWST w Krakowie. Wydział Lalkarski we Wrocławiu. Wrocław 2003, s. 652
• Moje pokolenie,. Wyd. POLUNIMA, Łódź 2006
• Aktor w roli demiurga, Akademia Teatralna w Warszawie, 2006, ISBN 839025798X.
• Teorija lutkarstva. Ogledi iż istorije, teorije i estetike lutkarskog teatra, MFPD, Subotica 2007, ISBN 9788682147923.
• Metamorphoses. La marionnette au XXe siecle, Institut International de la Marionette, Charleville – Mezieres, France 2008. Wydanie drugie – rozszerzone.
• Svet Edvarda Gordona Krega. Prolog do istorii idee, MFPD Subotica, 2008, ISBN 9788660070137.
• Przemiany ikonosfery. Wizualny kontekst teatru, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2009, ISBN 9788322929216.
• Encyclopedie mondiale des arts de la marionnette (red.), UNIMA, éditions L’Entretemps, Francja 2009
• Dzieje teatru lalek (tom 1. Od antyku do "belle epoque"), Teatr im. H. Ch. Andersena w Lublinie, Lublin 2014, ISBN 9788391270677
• Dzieje Teatru lalek (tom 2. Od modernizmu do współczesności), Teatr im. H. Ch. Andersena w Lublinie, Lublin 2014, ISBN 9788391270684

Odznaczenia

• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (2003)
• Złoty Krzyż Zasługi
• Srebrny Krzyż Zasługi
• Krzyż Armii Krajowej (1984)
• Złoty Medal Zasłużony Kulturze Gloria Artis (2010)
• Odznaka Honorowa „Zasłużony Działacz Kultury”
• Kawaler Orderu Sztuki i Literatury (Chevalier Ordre des Arts et des Lettres, 1994, Francja)

Rodzina

Żonaty, dwóch synów, pięcioro wnuków i jedna prawnuczka.