Akira Kurosawa (jap. 黒澤明 Kurosawa Akira, ur. 23 marca 1910 w Tokio, zm. 6 września 1998 w Tokio) – japoński reżyser, scenarzysta i producent filmowy.

Kurosawa jest jednym z najbardziej znanych reżyserów zarówno w Japonii, jak i poza granicami kraju. Jego twórczość wywarła wielki wpływ na kilka pokoleń filmowców na całym świecie. Swój pierwszy obraz, Sagę o dżudo, zrealizował w 1943. Był aktywny zawodowo prawie do końca życia - jego ostatni film, Madadayo, miał premierę w 1993.

Życiorys

Akira Kurosawa urodził się 23 marca 1910 w Omori w Tokio, jako najmłodszy z siedmiorga dzieci. Jego ojciec był oficerem, potomkiem samurajów. W młodości interesował się malarstwem, w szczególności sztuką europejską.

Dorastał z bratem o imieniu Heigo. Razem z nim brał udział w spotkaniach lewicujących środowisk intelektualnych. Heigo Kurosawa był aktorem i uprawiał sztukę benshi, tzn. podkładał głos postaci niemych filmów. Gdy zaczęto nagrywać udźwiękowione filmy, stracił pracę i z tego powodu próbował popełnić samobójstwo. Drugim traumatycznym doświadczeniem z dzieciństwa było trzęsienie ziemi, które nawiedziło Tokio w 1923.

W 1936 Kurosawa odpowiedział na ogłoszenie wytwórni filmowej poszukującej asystentów, gdzie zapoznał się ze sztuką realizacji filmu, pisania scenariuszy i tworzenia montażu. Jako reżyser zadebiutował oficjalnie w 1943 roku filmem Saga o judo.

Mimo iż jego najbardziej znanymi dziełami są filmy z lat 50. i 60., reżyserował i pisał scenariusze aż do śmierci. Zmarł 6 września 1998 w Setagaya w Tokio z powodu udaru.

Filmy

Akcja najbardziej znanych filmów Kurosawy toczy się w feudalnej Japonii (ok. XIII-XVII wieku). Fabuła kilku jego filmów stanowi adaptacje dzieł Shakespeare’a: Ran został oparty na Królu Learze, Tron we krwi – na Makbecie, a Zły śpi spokojnie – Hamlecie.

Ukryta forteca (Kakushi toride no san akunin), opowieść o księżniczce, jej generale i dwóch bufonowatych farmerach, stała się dla George’a Lucasa jedną z inspiracji przy tworzeniu Gwiezdnych wojen. Inne znane filmy Kurosawy to: Rashōmon, Siedmiu samurajów (na podstawie którego nakręcono później western Siedmiu wspaniałych oraz serial anime; film natchnął także Stephena Kinga, który V część cyklu Mroczna Wieża V: Wilki z Calla, napisał, zainspirowany filmem) czy Straż przyboczna – pierwowzór westernu Sergia Leone Za garść dolarów. Kontynuację Straży przybocznej stanowi film Sanjūrō, samuraj znikąd.

Kurosawa wyreżyserował także filmowe adaptacje kilku rosyjskich powieści, m.in. Idioty Dostojewskiego i Na dnie Gorkiego. Film Niebo i piekło oparty został na kanwie powieści kryminalnej Eda McBaina. W szesnastu z jego filmów, nakręconych między 1948 a 1964 rokiem, pojawiają się wciąż ci sami aktorzy, w szczególności Toshirō Mifune, którego współpraca z Kurosawą rozpoczęła się w 1948 (Pijany anioł), a skończyła w 1964 (Rudobrody).

Po nakręceniu tego ostatniego Kurosawa zaczął kręcić w kolorze, zmieniając styl swoich filmów, które do tej pory miały charakter raczej epicki. Jego kolejny film, Dō desu ka den, opowiadający o grupie biedaków żyjących na wysypisku śmieci, nie osiągnął sukcesu. Reżyser rozpoczął wtedy pracę przy hollywoodzkim projekcie Tora! Tora! Tora, ale wytwórnia 20th Century Fox zastąpiła go Kinjim Fukasaku zanim film został ukończony.

Po tym wydarzeniu Kurosawa próbował popełnić samobójstwo, ale przeżył. Na jego stan psychiczny miał również wpływ fakt, że choć w Europie i USA Kurosawa był ceniony, to w Japonii jego filmy były przyjmowane przez widzów i krytykę chłodno. Zaczął kręcić kolejne filmy: Dersu Uzała, nakręcony w ZSRR, którego fabuła oparta jest o historyczny – z początków XX wieku – epizod z badań Dalekiego Wschodu. Film ten uzyskał nagrodę Oscara w kategorii film obcojęzyczny. Sobowtór, będący opowieścią o sobowtórze średniowiecznego japońskiego władcy, który przejmuje jego tożsamość oraz Ran, który osiągnął spektakularny międzynarodowy sukces i jest uważany za ukoronowanie kariery Kurosawy. Do ostatnich filmów Kurosawy należą między innymi Sny, Sierpniowa rapsodia i Madadayo.

Filmografia

• 2004: Siedmiu samurajów (scenariusz autorstwa Atsuhira Tomioky na podstawie Siedmiu samurajów)
• 2002: Morze przygląda się (Umi wa miteita)
• 1999: Po deszczu (Ame agaru)
• 1999: Dora-heita
• 1996: Ostatni sprawiedliwy (Last Man Standing)
• 1993: Madadayo
• 1991: Sierpniowa rapsodia (Hachi-gatsu no kyōshikyoku)
• 1990: Sny (Yume)
• 1985: Ran
• 1985: Uciekający pociąg (Runaway Train)
• 1980: Sobowtór (Kagemusha)
• 1974: Dersu Uzała
• 1970: Dō desu ka den
• 1965: Rudobrody (Akahige)
• 1964: Jakoman to Tetsu
• 1963: Niebo i piekło (Tengoku to jigoku)
• 1962: Sanjūrō, samuraj znikąd (Tsubaki Sanjūrō)
• 1961: Straż przyboczna (Yōjinbō)
• 1960: Siedmiu wspaniałych (scenariusz autorstwa Williama Robertsa na podstawie Siedmiu samurajów)
• 1960: Zły śpi spokojnie (Warui yatsu hodo yoku nemuru)
• 1959: Sengoku gunto-den
• 1958: Ukryta forteca (Kakushi toride no san akunin)
• 1957: Tron we krwi (Kumonosu jo)
• 1957: Na dnie (Donzoko)
• 1954: Siedmiu samurajów (Shichinin no samurai)
• 1953: Fukeyo haru kaze
• 1952: Piętno śmierci (Ikiru)
• 1952: Nichiro sensō shōri no hishi: Tekichū ōdan sanbyaku-ri
• 1952: Miecz do wynajęcia (Sengoku burai)
• 1951: Idiota (Hakuchi)
• 1950: Rashōmon
• 1950: Skandal (Shubun)
• 1949: Jakoman to Tetsu
• 1949: Zbłąkany pies (Nora inu)
• 1949: Pojedynek w ciszy (Shizukanaru ketto)
• 1948: Pijany anioł (Yoidore tenshi)
• 1947: Cudowna niedziela (Subarashiki nichiyobi)
• 1947: Ślady na śniegu (Ginrei no hate)
• 1947: Yottsu no koi no monogatari
• 1946: Nie żałuję swojej młodości (Waga seishun ni kuinashi)
• 1945: Ci, którzy nadepnęli tygrysowi na ogon (Tora no o wo fumu otokotachi)
• 1945: Saga o dżudo II (Zoku Sugata Sanshiro)
• 1944: Najpiękniejsza (Ichiban utsukushiku)
• 1943: Saga o dżudo (Sanshiro Sugata)
• 1942: Seishun no kiryu

• 1993: Madadayo
• 1991: Sierpniowa rapsodia (Hachi-gatsu no kyōshikyoku)
• 1990: Sny (Yume)
• 1985: Ran
• 1980: Sobowtór (Kagemusha)
• 1974: Dersu Uzała
• 1970: Dō desu ka den
• 1965: Rudobrody (Akahige)
• 1963: Wielki i Mały (Tengoku to jigoku)
• 1962: Sanjūrō, samuraj znikąd (Tsubaki Sanjūrō)
• 1961: Straż przyboczna (Yōjinbō)
• 1960: Zły śpi spokojnie (Warui yatsu hodo yoku nemuru)
• 1958: Ukryta forteca (Kakushi toride no san akunin)
• 1957: Tron we krwi (Kumonosu jō)
• 1957: Na dnie (Donzoko)
• 1955: Żyję w strachu (Ikimono no kiroku)
• 1954: Siedmiu samurajów (Shichinin no samurai)
• 1952: Piętno śmierci (Ikiru)
• 1951: Idiota (Hakuchi)
• 1950: Rashōmon
• 1950: Skandal (Shubun)
• 1949: Zbłąkany pies (Nora inu)
• 1949: Pojedynek w ciszy (Shizukanaru ketto)
• 1948: Pijany anioł (Yoidore tenshi)
• 1947: Cudowna niedziela (Subarashiki nichiyobi)
• 1946: Asu o tsukuru hitobito
• 1946: Nie żałuję swojej młodości (Waga seishun ni kuinashi)
• 1945: Ci, którzy nadepnęli tygrysowi na ogon (Tora no o wo fumu otokotachi)
• 1945: Saga o dżudo II (Zoku Sugata Sanshiro)
• 1944: Najpiękniejsza (Ichiban utsukushiku)
• 1943: Saga o dżudo (Sanshiro Sugata)

• 1980: Sobowtór (Kagemusha)
• 1970: Dō desu ka den
• 1965: Saga o dżudo (Sugata Sanshiro)
• 1960: Zły śpi spokojnie (Warui yatsu hodo yoku nemuru)
• 1957: Na dnie (Donzoko)