Aleksandr Walterowicz Litwinienko, ros. Александр Вальтерович Литвиненко (ur. 4 grudnia 1962 w Woroneżu, zm. 23 listopada 2006 w Londynie) – były podpułkownik KGB/FSB, emigrant rosyjski, występował przeciw polityce prowadzonej przez prezydenta Rosji Władimira Putina, szczególnie w odniesieniu do Czeczenii.

W 1988 rozpoczął pracę w kontrwywiadzie wojskowym (Trzeci Zarząd Główny KGB ZSRR) , od 1991 służył w centrali FSB także w kontrwywiadzie wojskowym. Za skuteczną działalność w zwalczaniu przestępczości zorganizowanej został uhonorowany tytułem weterana MUR-u (Wydziału Kryminalnego milicji moskiewskiej). W 1997 został przeniesiony do najtajniejszego w FSB Zarządu ds. rozpracowania organizacji przestępczych na stanowisko starszego współpracownika operacyjnego i zastępcy naczelnika VII wydziału.

W listopadzie 1998 na konferencji prasowej ujawnił fakt wydawania mu do wykonania rozkazów sprzecznych z prawem (nakaz zamordowania Borysa Bieriezowskiego). W marcu 1999 został aresztowany i umieszczony w areszcie śledczym moskiewskiego więzienia Lefortowo. Sprawa sądowa zakończyła się uniewinnieniem, ale natychmiast po tym, w budynku sądu został aresztowany przez FSB z innego oskarżenia, które ostatecznie zostało zamknięte bez rozpoczęcia postępowania sądowego. Po zwolnieniu go w związku z tym z aresztu i pobraniem pisemnego zobowiązania do nieopuszczania kraju rozpoczęto przeciwko niemu kolejne śledztwo. Wkrótce, wbrew zobowiązaniu, przy pomocy prezesa Fundacji Swobód Obywatelskich Aleksandra Goldfarba wyjechał z Rosji i w maju 2001 uzyskał azyl polityczny w Wielkiej Brytanii.

W napisanej z Jurijem Fielsztińskim książce Wysadzić Rosję (ang. FSB blows up Russia, ros. ФСБ взрывает Россию, w 2002 powstał film dokumentalny o tym samym tytule) podał wersję o tym, że zamachy terrorystyczne w 1999 r. na budynki mieszkalne w Moskwie i Wołgodońsku były przygotowane i przeprowadzone przez agentów FSB w celu zrzucenia odpowiedzialności na Czeczenów i uzyskania tym samym casus belli wznowienia wojny czeczeńskiej.

Otrucie

1 listopada 2006, w czasie kiedy prowadził dochodzenie w sprawie śmierci Anny Politkowskiej, u Litwinienki nagle wystąpiły objawy chorobowe, które można było przypisywać zatruciu. Wcześniej Litwinienko jadł lunch w londyńskiej restauracji serwującej sushi Itsu ze swoim włoskim znajomym Mario Scaramellą, członkiem Komisji Mitrochina, która starała się wyświetlić infiltrację włoskiego życia politycznego przez KGB. Scaramella twierdził, że posiada ważne informacje dotyczące kulisów zabójstwa Politkowskiej i przekazał Litwinience informacje na ten temat. Pojawiły się też informacje, że przed tym zdarzeniem spotkał się ze znajomym z czasów pracy w FSB Andriejem Ługowojem i nieznanym mu osobnikiem przedstawionym jako Władimir, który był wprawdzie małomówny, ale nalegał na wypicie po filiżance herbaty.

Oleg Gordijewski, inny pułkownik KGB, który zbiegł do Wielkiej Brytanii i który znał dobrze Litwnienkę, powiedział w wywiadzie dla BBC, że uważa, że Litwinience została podana szklanka zatrutej herbaty, na spotkaniu w mieszkaniu jego rosyjskiego przyjaciela, tuż przed spotkaniem w restauracji serwującej sushi.

Po tym zajściu Litwinienko w stanie ciężkim trafił do szpitala, z którego wyszedł po kilku dniach. Powrócił jednak do szpitala z objawami ciężkiego zatrucia nieznaną substancją.

Scotland Yard prowadzi dochodzenie w sprawie otrucia Litwinienki. Początkowo przypuszczano (prof. John Henry), że użytą trucizną były związki talu, które bywały dawniej stosowane w trutkach na szczury. Do objawów zatrucia talem należą wyłysienie i uszkodzenie nerwów obwodowych. Litwinienko przebywał na leczeniu pod strażą w University College Hospital w Londynie. Mimo starań lekarzy zmarł w nocy z 23 na 24 listopada 2006.

24 listopada brytyjskie służby medyczne podały, że w organizmie Litwinienki nie znaleziono talu, tylko słabo radioaktywny, ale silnie toksyczny izotop polonu 210. Polon został mu podany w herbacie.

W pożegnalnym liście skierowanym do przyjaciela, Aleksandra Goldfarba, Aleksandr Litwinienko odpowiedzialnością za swoje otrucie obarczył ówczesnego prezydenta Rosji, Władimira Putina.

Informacje rosyjskich mediów z 2010 roku

W grudniu 2010 roku w rosyjskich mediach (państwowa rozgłośnia radiowa Głos Rosji) pojawiły się informacje, iż z dokumentów opublikowanych przez WikiLeaks wynika, że brytyjskie służby specjalne miały wiedzieć o przygotowywaniu zamachu na Aleksandra Litwinienkę. Mieli je o tym poinformować przedstawiciele rosyjskich służb specjalnych prowadzących obserwację osób, które dostarczyły do Wielkiej Brytanii izotop polonu 210. Według Głosu Rosji do zabójstwa doszło, gdy sprawa została przekazana pod kontrolę Brytyjczyków. Redakcja Głosu Rosji postawiła tezę, iż Litwinienko padł ofiarą mafii międzynarodowej i stwierdziła, że zabójstwo Litwinienki leżało w interesie angielskich służb specjalnych, gdyż dzięki niemu mogły one rozpocząć kampanię antyrosyjską, która w tamtym okresie była korzystna dla pewnych kół w Wielkiej Brytanii. Redakcja Głosu Rosji zastrzegła, iż każdy musi sam zdecydować, czy podane przez nią informacje są wiarygodne.