Anton Pawłowicz Czechow (ros. Антон Павлович Чехов, ur. 17 stycznia/29 stycznia 1860 w Taganrogu, zm. 2 lipca/15 lipca 1904 w Badenweiler, Cesarstwo Niemieckie) – rosyjski nowelista i dramatopisarz.

Anton Czechow pochodził z niezamożnej rodziny kupieckiej. Urodził się w Taganrogu, mieście położonym nad Morzem Azowskim. Po ukończeniu gimnazjum w rodzinnym mieście udał się na studia medyczne do Moskwy. Fakultet ukończył w 1884 roku. Jednak zawód lekarza zupełnie go nie interesował. Już jako student medycyny publikował utwory humorystyczne i satyryczne: Śmierć urzędnika (1883), Kameleon (1884), łączące liryzm z ironią. Pisał na ogół krótkie utwory, gdyż jak sam twierdził sztuka pisania jest sztuką skracania, a zwięzłość jest siostrą talentu.

Główna część jego dorobku powstała w długim okresie prowadzenia praktyki lekarskiej, zanim jeszcze jego dzieła przebiły się do szerszej publiczności. Jego nowele były publikowane w tym czasie, ale cieszyły się niezbyt dużym zainteresowaniem czytelników, zaś jego skomplikowanych i trudnych do adaptacji sztuk nikt nie chciał wystawiać. W lipcu 1890 roku udał się w podróż na Sachalin, miejsca zesłania politycznych i kryminalnych skazańców. Efektem wyprawy była napisana przez Czechowa książka "Wyspa Sachalin", która w Rosji wywołała silny społeczny odzew.

Teatrem interesował się od młodzieńczych lat, kiedy to jako gimnazjalista zabiegał, by go wpuszczono na spektakle teatru zawodowego, zabronione dla młodzieży szkolnej. Przez całe życie pisał felietony teatralne oraz opowiadania z życia rosyjskiej sceny. Jego pierwsza jednoaktowa sztuka Płatonow, została wystawiona w Moskwie, w 1881 i spotkała się z całkowitym niezrozumieniem widowni i krytyków. Wartość jego sztuk odkrył dopiero Konstanty Stanisławski, słynny twórca MChAT-u, który premierą Mewy (1898) przyczynił się do rozgłosu Czechowa. Trzy kolejne sztuki pisane na zamówienie MChaT-u (Wujaszek Wania, Trzy siostry, Wiśniowy sad) cieszyły się podobną popularnością co Mewa i są do dzisiaj najbardziej znanymi utworami Czechowa.

Duet Stanisławski-Czechow na przełomie XIX i XX w. praktycznie zdominowała działalność MChAT-u. Obaj się świetnie rozumieli i wspólnie stworzyli podwaliny naturalizmu w teatrze, znacznie wyprzedzając swoją epokę. Istotą tego teatru było zerwanie ze sztucznymi konwencjami gry aktorskiej i zachowywanie się na scenie w możliwie jak najbardziej naturalny sposób. W 1901 r. Czechow poślubił Olgę Knipper, ulubioną aktorkę Stanisławskiego, która grała większość pierwszoplanowych ról kobiecych w sztukach Czechowa.

Chorował na gruźlicę, jednak pomimo choroby udał się w morderczą podróż na wyspę zesłańców, by zebrać materiały do książki o katorżnikach (Sachalin). Na zachodzie jego sztuki rozpropagował A.S. Suworin, zamożny właściciel prawicowego dziennika "Nowoje Wriemia", który za własne pieniądze drukował i wystawiał dzieła Czechowa w Paryżu i Londynie, oraz finansował i organizował podróże Czechowa po Europie Zachodniej.

Czechow zmarł 15 lipca 1904 r. na skutek wyniszczenia gruźlicą. Pochowano go z honorami na Cmentarzu Nowodziewiczym w Moskwie. Do dziś jego książki są w zestawie lektur, należą do podstawowego kanonu literatury światowej.

Twórczość

Sztuki teatralne

• Płatonow (ok. 1881),
• O zgubnym wpływie palenia tytoniu (1886, 1902),
• Iwanow (1887) - czteroaktówka,
• Niedźwiedź (1888) - jednoaktowa komedia,
• Oświadczyny (ok. 1888-1889) - jednoaktówka,
• Drewniany demon (1889) - czteroaktowa komedia,
• Mewa (1896),
• Wujaszek Wania (1899-1900) (przeróbka Drewnianego Demona,)
• Trzy siostry (1901),
• Wiśniowy sad (1904).

Najbardziej znane opowiadania

• Śmierć urzędnika (1883),
• Kameleon (1884),
• Kasztanka (1887),
• Spać się chce (1888),
• Człowiek w futerale (1898),
• Końskie nazwisko.

Relacje dokumentalne

• Wyprawa na Sachalin (1895), która składa się z:
  • Wyspa Sachalin (1891-1895),
  • Podróż przez Syberię,
  • Listy.

Nowele

Większość napisana pod pseudonimem Antosza Czechonte.

• Intrygi (1879-1884) - zbiór dziewięciu nowel,
• Późno zakwitające kwiaty (1882),
• Szwedzki mecz (1883),
• Światła (1883-1888),
• Ostrygi (1884),
• Perpetum mobile (1884),
• Pëstrye rasskazy (1886),
• Doskonali ludzie (1886),
• Tajemnica (1886),
• Księżna (1886),
• Nauczyciel (1886),
• Dzieło sztuki (1886),
• Hydrofobia (1886-1901),
• Żebrak (1887),
• Lekarz (1887),
• Wrogowie (1887),
• Egzaminy w magistracie (1887),
• Szczęście (1887),
• Pocałunek (1887),
• W Wielkanoc (1887),
• Tyfus (1887),
• Wołodia (1887),
• Wielki step (1888) - zdobyła Nagrodę im. Puszkina,
• Atak nerwowy (1888),
• Kłopotliwy interes (1888),
• Pięknisie (1888),
• Łabędzi śpiew (1888),
• Senny (1888),
• Urodziny (1888),
• Nieciekawa historia (1889),
• Gusew (1890),
• Koniokradzi (1890),
• Pojedynek na śmierć i życie (1891),
• Żony wieśniaków (1891),
• Sala nr 6 (1892),
• Wygnanie (1892),
• Konik polny (1892),
• Sąsiedzi (1892),
• Terror (1892),
• Moja żona (1892),
• Motyl (1892),
• Dwóch Wołodiów (1893),
• Anonimowa historia (1893),
• Czarny mnich (1894),
• Historia ogrodnika (1894),
• Skrzypce Rothschilda (1894),
• Student (1894),
• Nauczyciel literatury (1894),
• Królestwo kobiet (1894),
• Trzy lata (1895),
• Ariadna (1895),
• Morderstwo (1895),
• Dom z attyką (1896),
• Moje życie (1896),
• W domu (1897),
• W powozie (1897),
• Mała trylogia (1898),
• Ionych (1898),
• Wizyta lekarza (1898),
• Nowa dacza (1898),
• Oficjalny interes (1898),
• Kochanie (1899),
• Kobieta z psem (1899),
• Boże Narodzenie (1899),
• Wąwóz (1900),
• Biskup (1902),
• Panna na wydaniu (1903),
• Zakład (1904).

Powieści

• Dramat na polowaniu (1884)