Sir Arthur Ignatius Conan Doyle (ur. 22 maja 1859 w Edynburgu, zm. 7 lipca 1930 w Crowborough) – szkocki pisarz, wolnomularz, spirytysta, czołowy przedstawiciel nurtu powieści detektywistycznych, w których głównym bohaterem jest Sherlock Holmes.

Doyle pochodził z ubogiej arystokratycznej rodziny. Jego ojciec, alkoholik i narkoman, znęcał się nad dziećmi i żoną. Matka Arthura dorabiała jako praczka, by wyżywić rodzinę.

Ukończył studia medyczne w Edynburgu i do 1890 prowadził praktykę lekarską. Później zajął się wyłącznie pisarstwem. Oprócz utworów kryminalnych pisał również powieści historyczne, fantastyczno-naukowe, sensacyjne i książki niebeletrystyczne. Oprócz pisarstwa, zajmował się również spirytyzmem (patrz niżej) oraz badaniem historii starożytnych Greków.

Do jego najważniejszych dzieł należą: Pies Baskerville'ów, Studium w szkarłacie oraz wielokrotnie ekranizowana powieść Zaginiony świat, w której wykreował postać ekscentrycznego naukowca George'a Challengera. Na jego dorobek składają się także próby poetyckie oraz kilka opowieści grozy i strachu, utrzymanych w stylistyce i ortografii XIX-wiecznych romansów gotyckich, prozy Edgara Allana Poego czy Ambrose Bierce'a.

Był uczestnikiem III wojny burskiej, podobnie jak jeden z jego bohaterów – doktor John Watson. Z tego względu wielu czytelników upatruje w Watsonie alter-ego autora.

Fascynacja spirytyzmem

Zajmował się spirytyzmem, którego był gorącym entuzjastą przez większość życia. To z tego powodu utracił przyjaźń z Harrym Houdinim, który zajmował się demaskowaniem spirytystów. Doyle sądził, że sam Houdini jest potężnym medium spirytystycznym, uważając wiele jego sztuczek za przejawy działania sił paranormalnych, a jego demaskatorska działalność jest po prostu pozbywaniem się konkurencji (zobacz tekst: Na skraju nieznanego Doyle'a, opublikowany po śmierci Houdiniego, w 1931). Sprawa ta uczyniła z tych dwóch niegdysiejszych przyjaciół publicznych wrogów.

Do zainteresowania spirytyzmem Doyle'a skłoniła osobista tragedia. Podczas I wojny światowej stracił syna, brata, szwagra i siostrzeńca. Zrozpaczony, zaczął chodzić z żoną na seanse spirytystyczne w nadziei, że będzie mógł porozmawiać ze zmarłym synem.

Jednocześnie, Conan Doyle miał duży wkład w rozwój literatury spirytystycznej – jest m.in. autorem dwutomowego dzieła The History of Spiritualism (1926) i autorem przekładu na język angielski francuskiego dzieła Léona Denis Le mystère de Jeanne d'Arc (tytuł ang. The Mystery of Joan d'Arc).

Postać Conan Doyle'a w kulturze masowej

Arthur Conan Doyle jest bohaterem literackim i filmowym. Jako bohater literacki występuje w powieściach Lista siedmiorga, Spisek sześciu Marka Frosta, Arthur i George Juliana Barnesa oraz w serii Kroniki Imaginarium Geographica Jamesa Owena. Postać Conan Doyle'a występuje także w miniserialu Sherlock Holmes: Mroczne początki

Wybrana bibliografia

Książki o Sherlocku Holmesie Powieści

• Studium w szkarłacie (A Study in Scarlet, 1888, wyd. pol. 1956)
• Znak czterech (The Sign of Four, 1890)
• Pies Baskerville'ów (The Hound of the Baskervilles, 1902, wyd. pol. 1903)
• Dolina trwogi (w innym przekładzie jako Dolina strachu) (The Valley of Fear, 1915)

Zbiory opowiadań

• Przygody Sherlocka Holmesa (The Adventures of Sherlock Holmes, 1892, wyd. pol. 1955, w innym przekładzie jako Zagadki Sherlocka Holmesa)
• Wspomnienia Sherlocka Holmesa (The Memoirs of Sherlock Holmes, 1894)
• Powrót Sherlocka Holmesa (The Return of Sherlock Holmes, 1905)
• Jego ostatni ukłon (His Last Bow, 1917)
• Kroniki Sherlocka Holmesa (The Case-Book of Sherlock Holmes, 1927)

Opowieści o profesorze Challengerze

• Zaginiony świat (The Lost World, 1912)
• Trujące pasmo (The Poison Belt, 1913)
• The Land of Mist (1926)
• When the World Screamed (1928)
• The Disintegration Machine (1929)

Powieści historyczne

• Micah Clarke (1888)
• Biała Kompania (The White Company, 1890)
• Przygody brygadiera Gerarda (The Exploits of Brigadier Gerard, 1896)

Inne

• Duet z przygodnie stosowanym chórem (A Duet: With Occasional Chorus, 1914)
• Wielka Wojna Burska (The Great Boer War, 1900)

Bohaterowie wykreowani przez Arthura Conan Doyle'a

Bohaterowie powieści

• Sherlock Holmes – słynny detektyw
• Doktor John Watson – doktor medycyny, wierny przyjaciel, pomocnik i kronikarz Holmesa
• Pani Hudson – gospodyni w mieszkaniu na Baker Street 221b
• Lestrade – detektyw policyjny i przyjaciel Holmesa
• Prof. George Edward Challenger – ekscentryczny naukowiec, bohater Zaginionego świata, Trującego pasma i innych książek (patrz wyżej)

Bohaterowie opowiadań

• Peterson – służący detektywa; choć służył (jak należy mniemać) detektywowi wiele lat, jego imię pada jedynie w opowiadaniu Błękitny Karbunkuł
• Profesor Moriarty – geniusz świata przestępczego, niedoszły morderca Holmesa nad wodospadem Reichenbach
• Pułkownik Sebastian Moran – jeden z największych wrogów Holmesa; dziedzic spuścizny Moriarty'ego; skazany na więzienie – patrz: Przygoda w pustym domu (lub Pusty dom)
• Kapitan James Calhoun – morderca i przywódca Ku Klux Klan; poszukiwany przez Holmesa, zginął na statku w czasie sztormu – patrz: Pięć pestek pomarańczy
• Woodley – szeregowy, powrócił z Afryki, główny prześladowca Violet Smith; skazany na więzienie – patrz: Samotna cyklistka
• Carruthers – wojskowy, powrócił z Afryki, kolega Woodleya i jeden z prześladowców Violet Smith, oczyszczony z zarzutów – patrz: Samotna cyklistka.