Bohdan Paczyński (ur. 8 lutego 1940 w Wilnie, zm. 19 kwietnia 2007 w Princeton) – polski astronom i astrofizyk. W swoich badaniach zajmował się głównie teorią ewolucji gwiazd, dysków akrecyjnych, mikrosoczewkowania grawitacyjnego oraz rozbłyskami gamma.

Badania naukowe i życiorys

Urodził się w Wilnie w 1940 roku. Ojciec był prawnikiem, matka nauczycielem literatury polskiej. W czasie okupacji niemieckiej (1941-1944) rodzina przebywała na Litwie. Pomiędzy 1945-1947 mieszkali w Krakowie, następnie przenieśli się do Moskwy, a od 1949 roku mieszkali w Warszawie. Pierwszy artykuł naukowy dotyczący minimów gwiazd podwójnych opublikował w „Acta Astronomica” mając 18 lat. W latach 1959 - 1962 był studentem Uniwersytetu Warszawskiego, tytuł magistra uzyskał w 1962. Doktoryzował się na Uniwersytecie Warszawskim z astronomii w 1964 roku, jego promotorem był Stefan Piotrowski, który wcześnie odkrył niezwykły talent Paczyńskiego.

W 1964 ożenił się z Hanną Adamską.

Jego nauczycielami w Warszawie byli m.in. Stefan Piotrowski i Włodzimierz Zonn. Pomiędzy 1962 - 1982 pracował w Instytucie Astronomii (od 1975 roku przemianowanym na CAMK); doktor habilitowany 1974, profesor 1979. Jego pierwszym doktorantem był Janusz Ziółkowski, z którym m.in. napisał pracę „On the origin of Planetary Nebulae and Mira Variables”. Jesienią 1968 roku Paczyński pracował w instytucie JILA w Boulder, Kolorado. Opublikował wtedy serię artykułów „Evolution of Single Stars”.

W 1971 roku opublikował ważny przeglądowy artykuł „Evolutionary Processes in Close Binary Systems” w „Annual Review of Astronomy and Astrophysics”. W 1972 roku Józef Smak i Paczyński wspólnie z astronomem Robertem O'Dell z University of Chicago zaproponowali powstanie centrum zajmującego się teoretyczną astronomią, dzięki tej inicjatywie powstało Centrum Astronomiczne im. Mikołaja Kopernika PAN.

W 1976 został dyrektorem Centrum (był nim przez okres około jednego roku) i był odpowiedzialny m.in. za zakup komputera PDP-11/45. Mając 36 lat został najmłodszym w historii członkiem PAN. W 1974 opublikował wraz ze swoim doktorantem Michałem Jaroszyńskim artykuł na temat soczewkowania grawitacyjnego. Prace te były kontynuowane z Markiem Abramowiczem. W tym czasie wyjeżdżał do Stanów i współpracował z młodymi naukowcami amerykańskimi, którzy odbywali staże w CAMK-u.

W czasie stanu wojennego przebywał w Caltechu i postanowił zostać w Stanach Zjednoczonych. Dostał ofertę pracy m.in. na Wydziale Astrofizyki w Princeton University, gdzie pracował do końca swojego życia; w latach 1982–1989 był profesorem, a od roku 1989 prowadził katedrę astrofizyki imienia Lymana Spitzera Jr. W tym czasie był obywatelem polskim i amerykańskim.

W połowie lat 1980 rozpoczął prace nad projektami, które przyniosły największe sukcesy w jego życiu. Wysunął hipotezę o kosmologicznym pochodzeniu rozbłysków gamma. W 1986 opublikował artykuł w ApJL, w którym zaproponował, że rozbłyski przychodzą z odległości kosmologicznych (poza nasza galaktyką). Astronom Stanisław Bajtlik tak opisuje przyczynki Paczyńskiego: „W swej opinii przez długi czas był osamotniony. W 1995 roku, w 75. rocznicę wielkiej debaty pomiędzy Heberem Curtisem i Harlowem Shapleyem na temat natury obiektów mgławicowych w tej samej, historycznej sali Muzeum Historii Naturalnej w Waszyngtonie odbyła się debata na temat natury błysków gamma i odległości do nich pomiędzy Bohdanem Paczyńskim i Donaldem Lambem. Lamb był czołowym zwolennikiem hipotezy o bliskim pochodzeniu błysków. Debatę moderował brytyjski astronom królewski Martin Rees. Choć wynik debaty relacjonowano jako remis, już wkrótce wyniki nowych obserwacji w pełni przyznały rację Paczyńskiemu. Był to jego wielki tryumf”.

Razem z Grzegorzem Pojmańskim prowadził projekt All Sky Automated Survey (ASAS).

W 2005 roku był wśród odkrywców planety OGLE-2005-BLG-390L b.

W ostatnich czterech latach życia był chory na glejaka mózgu (lewa strona mózgu). Zachował jednak wielką umiejętność asymilowania idei oraz wysuwania nowych pomysłów, mimo że miał kłopoty z problemami rachunkowymi. Opublikował w tym czasie szereg artykułów, między innymi „Astronomy with Small Telescopes” (astronomia za pomocą małych teleskopów) w „Publications of the Astronomical Society of the Pacific” (118: 1621–1625, 2006). Uważał, że astronomowie mają obowiązek znaleźć metodę wczesnego ostrzegania przed kometami lub planetoidami mogącymi uderzyć w Ziemię. Zaproponował zorganizowanie sieci małych teleskopów na Ziemi. Uważał, że należy umieścić teleskop w punkcie libracyjnym L1, co pozwoliłoby także na obserwację planetoid (tzw. killer asteroids), nadchodzących z kierunku Słońca.

Jego imię nosi planetoida (11755) Paczynski. Opublikował około 300 prac naukowych.

Mikrosoczewkowanie grawitacyjne

W latach 80. zaproponował metodę mikrosoczewkowania grawitacyjnego poszukiwania słabo świecących (lub nieświecących wcale) obiektów. W 1986 roku opublikował artykuł w ApJL „Gravitational Microlensing by the Galactic Halo”.

Zainicjował też projekt Optical Gravitational Lensing Experiment (OGLE) we współpracy pomiędzy Warszawą, Princeton i Carnegie, prowadzony przez Andrzeja Udalskiego.

W lutym 2008 w czasopiśmie Science ukazał się pośmiertnie artykuł, którego współautorem był Paczyński. Artykuł donosi o odkryciu wokół OGLE-2006-BLG-109 układu planetarnego o budowie przypominającej Układ Słoneczny. Jest to piąta i szósta planeta odkryta tą metodą. W pracach uczestniczyło około 70 astronomów.