Django Reinhardt, właśc. Jean Reinhardt  (ur. 23 stycznia 1910 w Liberchies, zm. 16 maja 1953 w Fontainebleau) – urodzony w Belgii francuski gitarzysta i kompozytor cygańskiego pochodzenia.

Reinhardt jest uważany za jednego z najwybitniejszych gitarzystów wszech czasów.[potrzebne źródło] Po tym, jak jego trzeci i czwarty palec zostały sparaliżowane, podczas gdy doznał poparzeń w pożarze, Reinhardt używał tylko palca wskazującego i środkowego swojej lewej ręki w swoich utworach solowych oraz wymyślił zupełnie nowy styl techniki jazzowej gitary  (czasem zwanym 'hot' jazz guitar), która stała się od tej pory żywą tradycją muzyczną we francuskiej kulturze cygańskiej. Wspólnie ze skrzypkiem Stéphane'em Grappellim stworzył kwintet „du Hot Club de France” opisany prze krytyka Thoma Jureka jako "jeden z najbardziej oryginalnych zespołów w historii jazzu nagranego. „Najpopularniejsze kompozycje Reinhardta stały się jazzowymi standardami, w tym takie utwory jak „Minor Swing", „Daphne", „Belleville", „Djangology", „Swing '42" oraz „Nuages".

Biografia

Wczesne lata

Jean „Django” Reinhardt urodził się 23 stycznia 1910 roku w Liberchies, Pont-Celles, w Belgii, w rodzinie cygańskiego pochodzenia. Jego ojciec nazywał się Jean Eugene Weiss, lecz używał aliasu „Jean-Baptiste Reinhard” na swoim akcie urodzenia, aby uniknąć poboru do francuskiego wojska. Jego matka, Laurence Reinhardt była tancerką. W akcie urodzenia widnieje: ‘Jean Reinhardt, syn Jeana Baptiste’a Reinharta, artysty, oraz Laurence Reinhart, gospodyni domowej, zamieszkali w Paryżu. „Django w języku Cyganów znaczy „jestem przytomny”. Reinhardt spędził większość swojej młodości w cygańskich obozowiskach blisko Paryża, grając na banjo, gitarze i skrzypcach od najmłodszych lat. Jego rodzina żyła z wyrabiania mebli z trzciny, lecz było tam także kilku chętnych muzyków amatorów.

Reinhardt był zafascynowany muzyką od najmłodszych lat, zaczynając od gry na skrzypcach. W wieku 12 lat otrzymał w prezencie gitarę banjo. Szybko nauczył się na niej grać, naśladując palcowania muzyków, których obserwował. Jego pierwsze znane nagrania, stworzone w 1928 roku, zawierały jego grę na banjo. W tym okresie był on pod wpływem dwóch starszych muzyków cygańskich, gracza banjo Gusti Mahla oraz gitarzysty, Jeana "Poulette" Castro. Przed osiągnięciem 13. roku życia Reinhardt był w stanie grać muzykę na żywo. W wyniku tego osiągnął on niewielką edukację formalną oraz nabył podstawy umiejętności tylko w dorosłym życiu.

Wypadek

W wieku osiemnastu lat w Saint-Ouen, Seine-Saint Denis, doznał oparzeń w pożarze karawany, którą dzielił ze swoją pierwszą żoną, Florine „Bellą” Mayer, która zajmowała się wykonywaniem sztucznych kwiatów z celulozy oraz papieru gromadzonych w domu.

Wracając z wieczornego występu, po drodze do łóżka, Reinhardt prawdopodobnie potrącił świecę. Pomimo szybkiej interwencji rodziny oraz sąsiadów, doznał oparzeń pierwszego oraz drugiego stopnia na połowie ciała, a także paraliżu prawej nogi, a czwarty i piąty palec lewej ręki zostały ciężko poparzone. Lekarze nie dawali mu szansy na powrót do gry na gitarze i zamierzali amputować nogę. Mimo to, Reinhardt odmówił operacji i po krótkim czasie opuścił szpital – w ciągu roku, był w stanie poruszać się z pomocą laski.

Brat Django, Joseph Reinhardt, także znakomicie utalentowany gitarzysta, kupił mu nową gitarę. Pomimo paraliżu obydwu palców rehabilitacja oraz trening pomogły mu nauczyć się gry w całkowicie nowy sposób. Wszystkie solo grał tylko za pomocą dwóch palców, dodatkowo używał swoich dwóch sparaliżowanych palców do pracy nad chwytami.

W 1929 Bella, z którą był w separacji, urodziła syna, którego nazwali Henri „Lousson” Reinhardt.

Odkrycie jazzu

Lata 1929 do 1933 były dla Reinhardta latami kształtującymi. Jednym doświadczeniem było przejście z banjo na gitarę. W tym czasie po raz pierwszy usłyszał amerykański jazz, mężczyzna o imieniu Emile Savitry zagrał mu utwory ze swojej kolekcji – szczególnie był on pod wrażeniem Louisa Armstronga, którego nazywał "swoim bratem". Niedługo potem poznał młodego skrzypka o bardzo podobnych zainteresowaniach muzycznych – Stéphane’a Grappellego. Przez brak komercyjnego zainteresowania ich muzyką ta dwójka grała razem w luźnym gronie innych muzyków. Ostatecznie Reinhardt nabył swoją pierwszą gitarę Selmer w latach trzydziestych. Wielkość i ekspresja instrumentu stały się integralną częścią jego stylu.

Formacja kwintetu

W 1934 sekretarka Hot Club de France, Pierre Nourry, zaprosiła Reinhardta oraz paryskiego skrzypka Stéphane’a Grappellego do założenia Quintette du Hot Club de France z Josephem Reinhardtem oraz Rogerem Chaputem na gitarze i Louisem Vola na basie. Czasami Chaput był zastępowany przez najlepszego przyjaciela i Cygana, Pierre'a „Baro” Ferreta. Wokalista, Freddy Taylor, brał udział w kilku utworach takich jak „Georgia on My Mind” czy „Nagasaki”. Pierwszym wokalistą grającym z Django był Jean Sablon – nagrali wspólnie ponad trzydzieści utworów w 1933 roku. Nie mając prawdziwej sekcji dętej, zmuszeni byli używać w jej miejsce gitar. ‘Quintette du Hot Club de France’ (przynajmniej w kilku jej wersjach), był jednym z niewielu znanych ansamblów jazzowych złożonych wyłącznie z instrumentów strunowych.

14 marca 1933 roku w Paryżu Reinhardt nagrał po dwie wersje każdego utworu: „Parce-que je vous aime" oraz „Si, j'aime Suzy", numery wokalne z wieloma partiami gitarowymi oraz za pomocą trzech gitarzystów wraz z akordeonem prowadzącym, skrzypcami i basem. W sierpniu następnego roku nagrania te zostały wykonane przy użyciu więcej niż jednej gitary (Joseph Reinhardt, Roger Chaput i Django), w tym pierwsze nagranie kwintetu. W obu latach, co powinno być podkreślone, zdecydowana większość ich nagrań została różnorodnie wyróżniona, często wielokrotnie.[18] Niemniej jednak format wielostrunowy jest jednym najczęściej przyjmowanych przez emulatory dźwięku Hot Klubu.

Reinhardt nagrywał z wieloma amerykańskimi muzykami jazzowymi jak Adelaide Hall, Coleman Hawkins, Benny Carter i Rex Stewart (który później pozostał w Paryżu) i uczestniczył w jam-session i radiowym przedstawieniu z Louisem Armstrongiem, a w późniejszych latach z Dizziem Gillespiem we Francji. Reinhardt oraz Hot Club of France używali gitar Selmer Maccaferrim – pierwszych dostępnych gitar z wcięciem oraz później także usztywnianym aluminium gryfem. W 1937 roku amerykańska jazzmanka Adelaide Hall wraz ze swoim mężem Bertem Hicksem otworzyła klub nocny w Montmartre, nazwany „La Grosse Pomme”. Do swoich występów zatrudniła także Quintette du Hot Club de France jako jeden z rezydujących zespołów. W pobliżu znajdował się także salon artystyczny R-26, w którym Reinhardt i Grappelli regularnie występowali, rozwijając swój unikatowy styl muzyczny.

II wojna światowa

W czasie II wojny światowej kwintet był w trasie koncertowej w Wielkiej Brytanii. Reinhardt niezwłocznie powrócił do Paryża, zostawiając swoją żonę razem z zespołem. Na czas wojny Grappelli pozostał w Wielkiej Brytanii. Reinhardt odnowił zespół wraz z Hubertem Rostaingiem, który klarnetem zastąpił skrzypce Grappellego. W 1943 roku Reinhardt poślubił Sophię „Naguine" Ziegler w Salbris, z którą miał syna Babika Reinhardta, który stał się szanowanym gitarzystą.

Reinhardt przetrwał wojnę bez szwanku, w przeciwieństwie do większości Cyganów, którzy zginęli w czasie systematycznych mordów prowadzonych przez Niemców. Zdawał sobie sprawę z niebezpieczeństw, jakie zagrażały jemu i jego rodzinie, wobec czego podjął się kilku nieudanych prób ucieczki z okupowanej Francji. Częściowym wytłumaczeniem jego przetrwania była ochrona ze strony potajemnie kochających jazz niemieckich oficerów, takich jak oficer Luftwaffe Dietrich Schulz-Köhn, zwanym „Doktor Jazz”.

Problemy Reinhardta były spotęgowane przez fakt, że naziści oficjalnie odrzucili muzykę jazzową. Reinhardt zaczął się interesować innymi kierunkami muzycznymi, próbując napisać Mszę dla Cyganów i Symfonii (od tego czasu nie mógł pisać muzyki, mógł tylko wykonywać improwizację, które były notowane przez asystenta). Jego modernistyczny kawałek Rhythm Futur miał być zadowalająco niejazzowy.

Trasa przez USA

Po wojnie Reinhardt połączył się z Grappellim w Wielkiej Brytanii, I udał się jesienią 1946 roku na trasę po Stanach Zjednoczonych – debiutując w Cleveland Music Hall – jako gość specjalny wraz z Duke'iem Ellingtonem i jego orkiestrą, grając z wieloma znanymi muzykami i kompozytorami jak Maury Deutsch. Pod koniec trasy wystąpił dwa razy w Carnegie Hall – występ skończył się owacją publiczności i sześciokrotnym powrotem muzyka na scenę. Pomimo dumy, jaką Django odczuwał, grając z Ellingtonem (pisał o tym w jednym z dwóch listów do Grappellego), nie czuł się zintegrowany z zespołem, grywał tylko kilka utworów wsparty przez Ellingtona na koniec występu, bez większego spektaklu. Po zakończeniu trasy związał się z Café Society Uptown gdzie wsparty przez rezydujący zespół grał cztery solo dziennie, które przyciągały tłumy.

Na występach Reinhardt regularnie dostawał rozstrojoną gitarę, przez co przez pięć minut musiał ją stroić. Zapomniał zabrać swoją Selmer Modèle Jazz, gitarę, którą osławił, przez co zmuszony był grać na nieswojej gitarze elektrycznej, co przeszkodziło w wydobyciu delikatności jego gry.

Django był jednym z pierwszych ludzi we Francji doceniających muzykę Charliego Parkera i Dizziego Gillespie, których widział w Nowym Jorku, lecz obaj byli podczas trasy. Obiecano mu pracę w Kalifornii, ale zmęczony czekaniem wrócił do Francji w lutym 1947 roku.

Koniec działalności kwintetu

Po powrocie do Francji Reinhardt spędził resztę swych dni zanurzony w cygańskim życiu, nie mogąc dostosować się do nowoczesnej rzeczywistości. Czasami pojawiał się na swoich koncertach bez wzmacniacza lub błąkał się po parkach i plażach, a czasem nawet odmawiał wstania z łóżka. Przez swoich fanów, managerów i zespół uważany był za niesamowicie nieprzewidywalnego – czasem zamiast na koncert szedł na „spacer po plaży” lub „poczuć bryzę”. Pomimo to kontynuował występy w salonie artystycznym R-26 w Montmartre, improwizując ze swoim oddanym współpracownikiem, Stephane’em Grappellim.

W 1949 roku w Rzymie Reinhardt rekrutował trzech włoskich muzyków jazzowych (basistę, pianistę oraz werblistę) i nagrał swój drugi album, "Djangology". Ponownie zjednoczył się z Grappellim oraz powrócił do gitary akustycznej Selmer-Maccaferri. Po raz pierwszy nagranie zostało odkryte i wydane w późnych latach pięćdziesiątych.

Ostatnie lata

W 1951 roku przeprowadził się do Samois-sur-Seine obok Fontainebleau, gdzie mieszkał do śmierci. Kontynuował grę w paryskich klubach jazzowych, grając na gitarze elektrycznej najczęściej firmy Selmer z elektryczną przystawką – pomimo wcześniejszej niechęci do tego instrumentu. Ostatnie nagrania skomponowane z „Nouvelle Quintette” w ostatnich miesiącach jego życia pokazują zmianę stylu muzycznego – połączył bebop ze swoim stylem.

Wracając ze stacji kolejowej Avon, po koncercie w paryskim klubie, upadł przed swoim domem, doznając krwotoku w mózgu. Była to sobota, więc przyjazd zajął lekarzowi cały dzień, po przyjeździe do szpitala w Fontainebleau został uznany za zmarłego. Miał 43 lata.

Rodzina

Drugi syn Reinhardta, Babik, był gitarzystą grającym we współczesnym jazzowym stylu. Jego pierwszy syn, Lousson, był bardziej tradycjonalny, lecz podążał za cygańskim stylem życia i rzadko występował publicznie. Brat Reinhardta, Joseph, przysiągł nie grać już po wieści o śmierci Reinhardta, lecz zmienił zdanie po namowach i zaczął grać i nagrywać. Syn Josepha, Markus, jest cygańskim skrzypkiem. Istnieją trzy pokolenia potomków Reinhardta: wnuk (syn Babika), David Reinhardt, prowadzący swoje trio, jego wnuk (syn Loussona), Dallas Baumgarnter, który poszedł w ślady ojca i podróżuje, i trzyma się z dala od publiki.

Django miał kuzyna Schnuckenacka Reinhardta, który był skrzypkiem. Schnuckenack mieszkał w Niemczech i nigdy się nie spotkali. Wielu potomków Reinhardta również było zaangażowanych w muzykę cygańską, jak na przykład jego wnuk Lulo Reinhardt.

Dziedzictwo

Przez około dziesięć lat po śmierci Reinhardta zainteresowanie jego muzyką było minimalne, kiedy w latach 50. bebop wyparł swing, powstanie rock and rolla i elektryczne instrumenty zastąpiły akustyczne w muzyce popularnej. Przyjaciele Reinhardta oraz jego partner, Pierre Ferret z braćmi, kontynuował z autorską wersją gypsy-swingu.

Zainteresowanie muzyką Reinhardta wróciło w połowie lat 60 wraz powstaniem ruchu folkowego. Kilku z rówieśników Reinhardta po raz pierwszy nagrało swoje kompozycje w latach 60 i 70, m.in. Paul „Tchan Tchou” Vidal”.

W 1973 roku Stéphane Grappelli sformował udany kwintet z brytyjskim gitarzystą Dizem Disleyem oraz Dennym Wrightem. Grappelli uczestniczył w tworzeniu wielu muzycznych projektów, wspólnie z takimi sławami jak John Etheridge, Nigel Kennedy oraz David Grisman. 

Zaczęły powstawać nowe pokolenia, m.in. Jimmy i Stochelo Rosenberg, Paulus Schäfer i ich krewni z Holandii. Następnym muzycznym klanem są dalecy bracia i kuzyni Reinhardta z Niemiec. Boulou Ferré, syn „Matelot” Ferreta, był cudownym dzieckiem, które w wieku 13 lat dostało się do Paris Conservatioire i studiowało pod okiem Oliviera Messiaena. Występuje ze swoim bratem Eliosem i potrafi mieszać bebop, a nawet muzykę klasyczną, z gypsy swingiem. Pozostali cudowni wychowankowie to Biréli Lagrène i Angelo Debarre.

Większość z powyżej wymienionych to Cyganie, którzy nauczyli się muzyki poprzez “cygańską metodę”, która polegała na ciężkim treningu, dokładnej imitacji starszych muzyków (często członków rodziny) oraz poprzez granie „ze słuchu”, z niewielkim formalnym wykształceniem muzycznym.

Wczesnym gitarzystą grającym w stylu “gypsy jazz”, nie będącym cygańskiego pochodzenia, był René Didi Duprat (ur. 1926). Do współczesnych muzyków należą: John Jorgenson, Jon Larsen (i jego Hot Club de Norvège, założone w 1979 roku), a także Joscho Stephan, Andreas Öberg, Frank Vignola, George Cole, Stephane Wrembel i Reynold Philipsek.

Reinhardt w kulturze popularnej

Reinhardt został zobrazowany w kilku filmach m.in. w czołówce serialu animowanego „Les Triplettes de Belleville”. Jego spuścizna dominuje w filmie Woody’ego Allena „Słodki drań” z 1999 roku. Biografia ta skupia się na fikcyjnym amerykańskim gitarzyście Emmecie Rayu i jego obsesji związanej z Reinhardtem, w tle z muzyką Howarda Aldena. Postać Reinhardta grana jest przez Johna Jorgensona w filmie „Głowa w chmurach”.

Reinhardt jest idolem Arvid, postaci w filmie „Dzieci Swinga”, gdzie lewa ręka bohatera jest rozbita przez członka Hilterjugend, ale jest inspirowana przykładem Reinhardta by grać dalej. Podobnie w prawdziwym życiu, gitarzysta zespołu Black Sabbath, Tony Iommi, który uległ wypadkowi przemysłowemu w wieku 17 lat, gdzie czubki palca środkowego i serdecznego prawej dłoni amputowano w ostatnim dniu jego pracy w fabryce blachy. Jego szef  w celu zachęcenia Iommiego do ścigania swoich marzeń o byciu profesjonalnym gitarzystą jako inspirację zagrał dla niego nagranie Django Reinhardta.

Muzyka Reinhardta została użyta wielokrotnie w filmach, m.in. w „Matrix”, Daltry Calhoun, Rhythm Futur, Metroland, Czekolada, Awiator, Alex i Cyganka, Kate i Leopold oraz Gattaca, ścieżka dźwiękowa do filmu Louisa Malle Lacombe Lucien; podkład pod film L.A. story ze Steve’em Martinem, podkład pod wiele filmów Woody’ego Allena, w tym we „Wspomnieniach z Gwiezdnego Pyłu”. Muzyka Reinhardta użyta była również w takich grach komputerowych jak Mafia: The City of Lost Heaven, Mafia 2 oraz kilka razy w grze BioShock z 2007 roku.

Warto zauważyć, że nie tylko muzyka Reinhadta została użyta w filmie z 1978 r. pt.: „Król Cyganów”. Jego długoletni przyjaciel, skrzypek Stéphane Grappelli wystąpił w filmie jako członek jednego z zespołów cygańskich. W filmie Martina Scorsese „Hugo” z 2011 roku pojawia się postać, która wydaje się być i jest uznawana jako Reinhardt grający na gitarze w kawiarni dworcowej.

Reinhardt był tematem kilku znanych piosenek m.in. „Django” z 1954 roku, utwór skomponowany przez jazzowego pianistę Johna Lewisa z „Modern Jazz Quartet” na cześć muzyka, z domieszką cygańskiej muzyki; wiele wersji tego utworu zostało nagranych, w tym na debiutanckim albumie z 1973 roku, Lindsey Buckingham i Stevie Nicks o tej samej nazwie; pojawia się, także na LP You & Me Joe Bonamassa z 2006 roku oraz na „How to Become Clairvoyant” Robbiego Roberstsona w utworze „Tango For Django”.

Reinhardt był inspiracją dla opowiadania Harlana Ellisona „Django", które pojawia się w kolekcji opowiadań „Shatterday" oraz „Dreams With Sharp Teeth". Framework Django nosi jego imię, tak jak wersja 3.1 oprogramowania blogowego WordPress.

W 2010 Belgijski rząd wydał monetę upamiętniającą Django z 92,5% srebra z okazji setnej rocznicy jego urodzin. Jest to srebrna moneta z kolorowym wizerunkiem Django na rewersie.

Wpływ na innych artystów

Wielu gitarzystów i muzyków wyraziło podziw dla Django Reinhardta lub cytowało go jako główny autorytet. Jeff Beck opisał Reinhardta jako „Jak dotąd najbardziej zadziwiający gitarzysta…" oraz „…dość nadludzki…"

Szczególną inspiracją muzyków Jerry'ego Garcii (zespół Grateful Dead) oraz Tony'ego Iommi (zespół Black Sabbath), którzy stracili palce w wypadku, była zdolność Reinhardta do zostania znakomitym gitarzystą/muzykiem pomimo zmniejszonego wykorzystania trwale uszkodzonej reki po wypadku. W czerwcu 1985 roku Jerry Garcia powiedział w wywiadzie dla Frets Magazine: „Jego technika jest wspaniała! Nawet dziś nikt tak na prawdę nie doszedł do stanu, w jakim on grał. Nawet dobrzy muzycy nigdy nie osiągnęli tego, co on osiągnął. Jest wielu muzyków, którzy grają szybko, którzy grają czysto, lecz żaden muzyk nie gra całej pełni ekspresji tak jak Django. Chodzi mi o kombinację nieprawdopodobnej prędkości – cała szybkość, której mógłbyś pragnąć – ale również, każda nuta ma specyficzną osobowość. Nie słyszysz tego, ja również nigdzie tego nie słyszałem poza Django".

Piosenki napisane na cześć Reinhardta obejmują „Django," - instrumentalny utwór gitarowy wykonany przez znanego gitarzystę blues-rockowego Joego Bonamassa. Utwór powstał z wprowadzeniem skrzypcowym z „Vous et Moi" (Blues et Mineur 1942, Bruksela), gdzie Reinhardt zagrał na skrzypcach. „Vous et Moi” (Ty i Ja) stało się tytułem szóstego albumu Bonamassa, gdzie utwór po raz pierwszy pojawił się w 2006 roku. Nieco później pojawiły się wersje na żywo ”From Nowhere in Particular” (2009) i koncert z 4 maja w Royal Albert Hall na DVD. „Django," skomponowany przez Johna Lewisa, który stał się standardem jazzowym wykonywanych przez muzyków takich jak Miles Davis. Modern Jazz Quartet jeden ze swoich albumów nazwał „Django” na jego cześć. Piosenka Allman Brothers Band, „Jessica" została napisana przez Dickeya Bettsa w hołdzie Reinhardtowi – chciał on napisać piosenkę, która mogłaby być zagrana przy użyciu tylko dwóch palców. Kompozytor Jon Larsen skomponował kilka koncertów inspirowanych muzyką Reinhardta wraz z udogodnieniami symfonicznymi, najbardziej znane to „White Night Stories" (2002) oraz „Vertavo" (1996).

W 2005 roku Django Reinhardt zajął 66 miejsce w wyborach na Największego Belga (De Grootste Belg) we Flandrii oraz 76 miejsce w wersjii Walonii tej samej konkurencji Le plus grand Belge.

Kubański kompozytor i gitarzysta Leo Brouwer skomponował wariacje (Variations on a Theme of Django Reinhardt, 1984 rok) do solówki gitarowej Django Reinhardta. Są one skomponowane na podstawie "Nuages" Reinhardta.

Dyskografia

• 1945 Paris 1945
• 1947 Ellingtonia – z Rex Stewart Band – Dial 215
• 1949 Djangology
• 1951 Django Reinhardt and the Hot Club Quintet
• 1951 At Club St. Germain
• 1953 Django Reinhardt et Ses Rythmes
• 1954 The Great Artistry of Django Reinhardt
• 1955 Django's Guitar
• 1959 Django Reinhardt and His Rhythm
• 1980 Routes to Django Reinhardt
• 1991 Django Reinhardt – Pêche à la Mouche: The Great Blue Star Sessions 1947/1953
• 1996 Imagine
• 1997 Django Reinhardt: Nuages z Colemanem Hawkinsem
• 1998 The Complete Django Reinhardt HMV Sessions
• 2000 The Classic Early Recordings in Chronological Order (zestaw 5 CD)
• 2001 All Star Sessions
• 2001 Jazz in Paris: Swing 39
• 2002 Djangology (remastered – nagrana w 1948, zremasterowana I wydana przez Bluebird Records)
• 2003 Jazz in Paris: Nuages
• 2003 Jazz in Paris: Nuits de Saint-Germain des-Prés
• 2004 Le Génie Vagabond
• 2005 Djangology (wydanie powtórne, Bluebird)
• 2008 Django on the Radio (audycje radiowe, 1945–1953)
• Wydano przynajmniej 8 kompilacji.