Eduard Szewardnadze (gruz. ედუარდ შევარდნაძე, ros. Эдуа́рд Шевардна́дзе; ur. 25 stycznia 1928 w Gurii, zm. 7 lipca 2014 roku) – gruziński polityk, minister spraw zagranicznych ZSRR za rządów Michała Gorbaczowa (1985-1990), prezydent Gruzji od 1995 do 23 listopada 2003, gdy ustąpił po nieudanej próbie sfałszowania wyniku wyborów.

Kariera w czasach ZSRR

Szewardnadze w wieku 18 lat został instruktorem komsomołu i dwa lata później wstąpił do partii komunistycznej. W 1959 został członkiem Rady Najwyższej Gruzińskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej, w 1965 został ministrem porządku publicznego Gruzińskiej SRR, a w 1968 spraw wewnętrznych i generałem milicji. Zasłynął wtedy walką z korupcją, doprowadzając do skazania wielu urzędników. W 1972 zastąpił na stanowisku I Sekretarza KC Komunistycznej Partii Gruzji skompromitowanego w aferach korupcyjnych Wasyla Mżawanadze. Na tym stanowisku kontynuował walkę ze skorumpowanymi urzędnikami, lecz także z dysydentami. W 1976 został członkiem Komitetu Centralnego, a w 1978 Biura Politycznego KC KPZR. W 1985 został ministrem spraw zagranicznych ZSRR, dołączając do grona względnie młodych reformatorów skupionego wokół Gorbaczowa. Odegrał bardzo ważną rolę w upadku ZSRR, odmawiając pomocy komunistycznym reżimom w Europie Środkowej i umożliwiając tym samym demokratyczne przemiany. W 1987 r. wyraził w imieniu ZSRR wstępną zgodę na zjednoczenie państw niemieckich, RFN i NRD. Pod koniec lat 80. jego droga rozeszła się z Gorbaczowem, który dążył do zachowania ZSRR. W 1990 - na parę miesięcy przed nieudanym puczem w Moskwie - przewidując nadchodzący wstrząs polityczny, podał się do dymisji. Swoją rezygnację określił jako protest przeciwko "rodzącej się dyktaturze". W lutym 1991 powrócił na krótki czas na stanowisko, po czym podał się do dymisji razem z Gorbaczowem, po formalnym rozwiązaniu Związku Radzieckiego.

Prezydentura Gruzji

Pierwszym prezydentem nowo niepodległej Gruzji został Zwiad Gamsachurdia (syn słynnego pisarza gruzińskiego, Konstantyna Gamsachurdii), dysydent więziony przez Szewardnadzego w latach 70. Został on jednak obalony w wyniku puczu w styczniu 1992 i musiał zbiec do republiki Czeczenii. Władzę przejął Szewardnadze, który w 1995 został wybrany na prezydenta większością 70% głosów. W 2000 zdołał zapewnić sobie drugą kadencję fałszując wynik wyborów. Szewardnadze przeżył dwie próby zamachów na swe życie (w 1995 i 1998). Za jego prezydentury, na tle terytorialno-nacjonalistycznym oraz w wyniku licznych prowokacji ze strony Gruzji, wybuchł konflikt wojenny na terenie Abchazji, który doprowadził do utraty kontroli nad Abchazją i później Osetią Południową oraz silnych tendencji separatystycznych w Adżarii. Wkroczenie wojsk Gossowietu Gruzji na teren Abchazji spowodowało śmierć 10 tys. ludzi, a 280 tys. uchodźców gruzińskich uniemożliwiono powrót do domów.

By przeciwstawić się rosyjskim wpływom, Szewardnadze obrał kurs prozachodni, nastawiając się na współpracę z USA i strategiczne partnerstwo z NATO i UE.

Szewardnadze cieszył się reputacją zaciekłego wroga korupcji, bardzo w kraju rozpowszechnionej. Zdymisjonował i doprowadził do umieszczenia w zakładach karnych setek oficjeli. Jednakże nigdy nie udało mu się całkowicie wyplenić tego zjawiska.

Odejście z życia politycznego

2 listopada odbyły się w Gruzji wybory parlamentarne, których wynik został sfałszowany przez rząd. Doprowadziło to do masowych protestów w Tbilisi i całym kraju. Na inauguracyjnej sesji nowego parlamentu 21 listopada, protestujący wtargnęli na posiedzenie, zmuszając prezydenta do opuszczenia sali. Szewardnadze wprowadził stan wyjątkowy i początkowo odmawiał ustąpienia, ostatecznie jednak zgodził się to uczynić po spotkaniu z liderami opozycji oraz konsultacjach z ministrami spraw zagranicznych USA – Collinem Powellem i Rosji – Igorem Iwanowem. Krok ten został entuzjastycznie przyjęty przez społeczeństwo, zaś całe zdarzenie nazwano rewolucją róż przez analogię do portugalskiej rewolucji goździków.

Na język polski została przetłumaczona autobiografia Szewardnadzego, Przyszłość należy do wolności, tł. Krystyna Damm, Warszawa 1992.

Życie prywatne

Od 2004 r. jest wdowcem. Jego żoną od 1951 roku była Nanuli Cagareiszwili, z którą ma syna i córkę. Razem doczekali się pięciorga wnucząt.

***

Eduard Szewardnadze (gruz. ედუარდ შევარდნაძე, ros. Эдуа́рд Шевардна́дзе; ur. 25 stycznia 1928 w Gurii, zm. 7 lipca 2014) – gruziński polityk, minister spraw zagranicznych ZSRR za rządów Michała Gorbaczowa (1985-1990), prezydent Gruzji od 1995 do 23 listopada2003, gdy ustąpił po nieudanej próbie sfałszowania wyniku wyborów.

Kariera w czasach ZSRR

Szewardnadze w wieku 18 lat został instruktorem komsomołu i dwa lata później wstąpił dopartii komunistycznej. W 1959 został członkiem Rady Najwyższej Gruzińskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej, w 1965 został ministrem porządku publicznego Gruzińskiej SRR, a w1968 spraw wewnętrznych i generałem milicji. Zasłynął wtedy walką z korupcją, doprowadzając do skazania wielu urzędników. W 1972 zastąpił na stanowisku I Sekretarza KC Komunistycznej Partii Gruzji skompromitowanego w aferach korupcyjnych Wasyla Mżawanadze. Na tym stanowisku kontynuował walkę ze skorumpowanymi urzędnikami, lecz także z dysydentami. W 1976 został członkiem Komitetu Centralnego, a w 1978 Biura Politycznego KC KPZR. W 1985 został ministrem spraw zagranicznych ZSRR, dołączając do grona względnie młodych reformatorów skupionego wokół Gorbaczowa. Odegrał bardzo ważną rolę w upadku ZSRR, odmawiając pomocy komunistycznym reżimom w Europie Środkowej i umożliwiając tym samym demokratyczne przemiany. W 1987 r. wyraził w imieniu ZSRR wstępną zgodę na zjednoczenie państw niemieckich, RFN i NRD. Pod koniec lat 80.jego droga rozeszła się z Gorbaczowem, który dążył do zachowania ZSRR. W 1990 – na parę miesięcy przed nieudanym puczem w Moskwie – przewidując nadchodzący wstrząs polityczny, podał się do dymisji. Swoją rezygnację określił jako protest przeciwko "rodzącej się dyktaturze". W lutym 1991 powrócił na krótki czas na stanowisko, po czym podał się do dymisji razem z Gorbaczowem, po formalnym rozwiązaniu Związku Radzieckiego.

Prezydentura Gruzji

Pierwszym prezydentem nowo niepodległej Gruzji został Zwiad Gamsachurdia (syn słynnego pisarza gruzińskiego, Konstantyna Gamsachurdii), dysydent więziony przez Szewardnadzego w latach 70. Został on jednak obalony w wyniku puczu w styczniu 1992 i musiał zbiec dorepubliki Czeczenii. Władzę przejął Szewardnadze, który w 1995 został wybrany na prezydenta większością 70% głosów. W 2000 zdołał zapewnić sobie drugą kadencję fałszując wynik wyborów. Szewardnadze przeżył dwie próby zamachów na swe życie (w1995 i 1998). Za jego prezydentury, na tle terytorialno-nacjonalistycznym oraz w wyniku licznych prowokacji ze strony Gruzji, wybuchł konflikt wojenny na terenie Abchazji, który doprowadził do utraty kontroli nad Abchazją i później Osetią Południową oraz silnych tendencji separatystycznych w Adżarii. Wkroczenie wojsk Gossowietu Gruzji na teren Abchazji spowodowało śmierć 10 tys. ludzi, a 280 tys. uchodźców gruzińskich uniemożliwiono powrót do domów.

By przeciwstawić się rosyjskim wpływom, Szewardnadze obrał kurs prozachodni, nastawiając się na współpracę z USA i strategiczne partnerstwo z NATO i UE.

Szewardnadze cieszył się reputacją zaciekłego wroga korupcji, bardzo w kraju rozpowszechnionej. Zdymisjonował i doprowadził do umieszczenia w zakładach karnych setek oficjeli. Jednakże nigdy nie udało mu się całkowicie wyplenić tego zjawiska.

Odejście z życia politycznego

2 listopada odbyły się w Gruzji wybory parlamentarne, których wynik został sfałszowany przez rząd. Doprowadziło to do masowych protestów w Tbilisi i całym kraju. Na inauguracyjnej sesji nowego parlamentu 21 listopada, protestujący wtargnęli na posiedzenie, zmuszając prezydenta do opuszczenia sali. Szewardnadze wprowadził stan wyjątkowy i początkowo odmawiał ustąpienia, ostatecznie jednak zgodził się to uczynić po spotkaniu z liderami opozycji oraz konsultacjach z ministrami spraw zagranicznych USA – Collinem Powellem i Rosji – Igorem Iwanowem. Krok ten został entuzjastycznie przyjęty przez społeczeństwo, zaś całe zdarzenie nazwanorewolucją róż przez analogię do portugalskiej rewolucji goździków.

Na język polski została przetłumaczona autobiografia Szewardnadzego, Przyszłość należy do wolności, tł. Krystyna Damm, Warszawa 1992.

Życie prywatne

Od 2004 r. jest wdowcem. Jego żoną od 1951 roku była Nanuli Cagareiszwili, z którą ma syna i córkę. Razem doczekali się pięciorga wnucząt.

Bibliografia

• Borys Jelcyn, Notatki prezydenta, Wydawnictwo UNIV-COMP, Warszawa, 1995, ISBN 83-86386-19-3, tłum. Maria Kostowska, s. 447