Gustave Flaubert, imię często spolszczane na Gustaw (ur. 12 grudnia 1821 w Rouen, zm. 8 maja 1880 w Croisset) – powieściopisarz francuski, uważany za pierwszego przedstawiciela naturalizmu i jednego z największych mistrzów literatury francuskiej XIX wieku.

Rodzicami Gustave'a Flauberta byli mieszkający w Rouen (historycznej stolicy Normandii) Achille-Cléophas Flaubert (1784–1846), chirurg w szpitalu (Hôtel-Dieu), i Anne-Justine-Caroline z domu Fleuriot (1793–1872). Zawarli oni związek małżeński w 1812 r. i mieli sześcioro dzieci, z których troje zmarło w wieku niemowlęcym. Starszym bratem Gustave’a był Achille (ur. 1813), a młodszą siostrą Caroline (ur. 1824).

Flaubert pisać zaczął bardzo wcześnie, bo już w wieku zaledwie 8 lat. Kształcił się początkowo w liceum im. P. Corneille'a w swoim rodzinnym mieście, gdzie pozostał aż do 1840 r., kiedy udał się do Paryża, by studiować prawo. Studia w Paryżu traktował jednak z dystansem. Pod koniec 1840 wybrał się w podróż po Pirenejach i Korsyce. Pomimo zniechęcenia stolicą, zawarł w tym okresie szereg wartościowych znajomości, m. in. z Wiktorem Hugo.

W r. 1846 opuścił Paryż i ostatecznie porzucił studia prawnicze, poświęcając się bez reszty pisarstwu. Powrócił do Croisset w pobliżu Rouen i zamieszkał w domu matki spędzając tam resztę życia. Niekiedy tylko udawał się do Paryża i do Anglii. W latach 1846-1854 utrzymywał trwały związek z poetką Louise Colet ; zdaniem biografów był to jedyny poważny związek miłosny w jego życiu. Odtąd bowiem ograniczał się do związków platonicznych i towarzyskich, zwłaszcza w środowisku literatów ; korzystał też z usług prostytutek. Nigdy się nie ożenił.

Słynął jako pisarz niezmordowany w pracy twórczej, którą traktował jak codzienny obowiązek, narzucając sobie w pisaniu niezwykłą dyscyplinę ; w listach do przyjaciół nierzadko uskarżał się na jej męczący charakter. Przyjaźnił się i korespondował z George Sand. Sporadycznie odwiedzał paryskich przyjaciół ze środowiska, do których należeli E. Zola, A. Daudet, I. Turgieniew i bracia Goncourt. Utrzymywał też bliski kontakt ze swą siostrzenicą Caroline Commanville.

W latach pięćdziesiątych i sześćdziesiątych XIX wieku sporo podróżował. W 1858 odwiedził Kartaginę, gdzie zbierał materiały do swej głośnej powieści historycznej Salambo. W latach 1849-50 odbył podróż na Bliski Wschód, odwiedzając Grecję, Egipt i zatrzymując się nieco dłużej w Stambule. Sam przyznawał, iż podczas tych wojaży zadawał się z prostytutkami płci obojga, czego wynikiem były choroby weneryczne (w Bejrucie zaraził się syfilisem), z których nie wyleczył się aż do śmierci.

Lata siedemdziesiąte były trudnym okresem dla Flauberta, któremu podczas wojny francusko-pruskiej (1870) dom zajęli Prusacy i który po śmierci matki (1872) popadł w trudności finansowe. Zmarł na wylew krwi do mózgu, mając jedynie lat 58. Pochowany został w grobie rodzinnym na cmentarzu w Rouen. W muzeum rodzinnego miasta odsłonięto poświęcony mu pomnik dłuta Henri Chapu.

Twórczość

Pisarz zadebiutował dwoma utworami młodzieńczymi o treści erotycznej: Les memories d’un fou (1838) i Novembre (1842, przekł. Wilhelma Mitarskiego: Listopad, 1920).

Pierwszym dojrzałym dziełem Flauberta była powieść Madame Bovary (1857, przekł. polski L. Kaczyńskiej: Pani Bovary, 1878; nowy przekł. Alfreda Iwieńskiego, 1914). Autor ukazał smutne dzieje bohaterki z nieubłaganie naturalistyczną wiernością, rozmyślnym chłodem i ściśle poprawnym językiem. Powieść była krytykowana jako niemoralna, co spowodowało nawet próbę pociągnięcia autora do odpowiedzialności karnej.

Druga jego historyczno-archeologiczna powieść Salammbô (1862; przekł. polski Natalii Dygasińskiej: Salambo, 1876) przedstawia życie dawnej Kartaginy za czasów Hamilkara Barkasa. L'éducation sentimentale (1869; przekład pol. Tadeusza Jakubowicza, 1931: Szkoła serca; później jako Szkoła uczuć) jest obrazem młodzieńczej miłości autora na tle towarzystwa francuskiego w latach 1840–1850.

Dialog Tentation de saint Antoine (1874; przekład pol. Antoniego Langego: Kuszenie św. Antoniego, 1907) jest fantastycznym utworem filozoficznym i historyczno-kulturalnym.

Ostatnim ukończonym dziełem Flauberta były Trois contes (1877; przekład pol. Wacława Rogowicza: Trzy opowieści, 1914; nowy przekł. Renaty Lis i Jarosława Marka Rymkiewicza: Trzy baśnie, 2009). Pierwsza opowieść przedstawia historię życia sługi, druga żywot św. Juliana Szpitalnika, a trzecia zdarzenia na dworze Heroda.

Pośmiertnie w roku 1881 wydano nieukończoną satyrę Bouvard et Pécuchet (przekł. Wacława Rogowicza Bouvard i Pécuchet, 1950), skierowaną przeciwko ludzkiej głupocie i podejmującą m.in. problem pisarstwa historycznego.

Nieobca mu była również twórczość dramatyczna, a najbardziej znanym utworem z tego zakresu jest Kandydat. Ostatnie wydanie zbiorowe jego dzieł to Oeuvres complètes illustrées (Edition du centenaire, 1921–1925, 15 tomów, w tym 4-tomowy zbiór listów: Correspondance).

Flaubert propagował hasło „sztuka dla sztuki” i dążył do najwyższej doskonałości formy przy możliwie największym obiektywizmie opisu.

Autorami najważniejszych studiów o Flaubercie byli E. Faguet (IV. wyd. 1919) oraz A. Thibaudet (1922).