Iwan Aleksiejewicz Bunin, ros. Ива́н Алексе́евич Бу́нин (ur. 22 października 1870 w Woroneżu, zm. 8 listopada 1953 w Paryżu) – poeta i nowelista rosyjski. Iwan Bunin został laureatem Nagrody Nobla w dziedzinie literatury za rok 1933.

Jego tradycyjna w formie liryka ostentacyjnie odrzucająca modernistyczny świat wyobraźni odwoływała się do tradycji klasycznej XIX-wiecznej poezji rosyjskiej. W znacznie większym stopniu zrewolucjonizował Bunin prozę, nadając jej liryczny, subiektywny charakter. Struktura jego wierszy i prozy jest jedną z najbogatszych w języku rosyjskim.

Młodość

Urodził się w majątku swoich rodziców w Woroneżu w środkowej Rosji. Dzieciństwo spędził w majątku Oziorki w pobliżu Orła. Pochodził z ze zubożałej szlachty, podupadłej za czasów jego dziadka i ojca.

W 1881 r. został wysłany do szkoły w Jelcu, musiał jednak przerwać naukę po pięciu latach. Jego wykształcony starszy brat, Julian zachęcał go do czytania klasyków rosyjskich i do samodzielnego pisania.

W wieku 17 lat zadebiutował wierszem "Na śmierć Nadsona" (1887) w petersburskim magazynie literackim. Jego pierwszy zbiór wierszy, Listopad (1901) został ciepło przyjęty przez krytykę. Mówiono o jego utworach, że chociaż kontynuują XIX-wieczny nurt parnasizmu, zatopione są w orientalnym mistycyzmie i zaskakują starannie dobranymi epitetami. Wielkim miłośnikiem jego poezji był Vladimir Nabokov, który jednak krytykował jego prozę.

W 1889 r. Bunin przeniósł się do Charkowa, do swojego brata – pracował tam jako urzędnik państwowy, redaktor lokalnej gazety, bibliotekarz i statystyk sądowy. Zaczął też wówczas korespondować z Antonem Czechowem, który został później jego bliskim przyjacielem. Znał też Maksyma Gorkiego i Lwa Tołstoja.

Bunin był znanym tłumaczem. Za przekład Pieśni o Hajawacie Longfellowa został uhonorowany Nagrodą Puszkina w 1903 r., tłumaczył też Byrona, Tennysona i Musseta i Mickiewicza (Stepy akermańskie).

W 1909 r. został wybrany członkiem Rosyjskiej Akademii Nauk.

Sława

Począwszy od 1895 r. dzielił swój czas między Moskwę i Sankt Petersburg. Poślubił córkę greckiego rewolucjonisty, małżeństwo to jednak skończyło się rozwodem. Chociaż ponownie ożenił się w 1907 r., do samej śmierci nie przestał romansować. Jego burzliwe życie prywatne zostało przedstawione w docenionym również za granicą rosyjskim filmie Dziennik jego żony (2000).

W wieku 40 lat opublikował swoje pierwsze dzieło dużych rozmiarów, Wieś. Ukazuje ono ponury obraz życia wiejskiego, z jego głupotą, brutalnością i przemocą. W jego surowym realizmie postaci prezentują tak niski poziom inteligencji, że niemal zatracają swoje człowieczeństwo, co zbliża go do Maksyma Gorkiego. Dwa lata później wydał Suchodoły, będące zawoalowanym portretem jego rodziny.

Przed I wojną światową dużo podróżował – odwiedził m.in. Cejlon, Palestynę, Egipt i Turcję. Pozostawiło to swoje piętno na jego stylu pisarskim. W latach 1912-1914 spędzał zimy na Capri z Gorkim.

Emigracja

Bunin opuścił Moskwę po rewolucji październikowej, udając się do Odessy. Wyjechał stamtąd ostatnim francuskim statkiem w 1919 r. i osiadł w Grasse we Francji. Wydał tam Przeklęte dni, w których zawarł swój sprzeciw wobec rządów bolszewickich. O radzieckim rządzie pisał: "Cóż to za odrażająca galeria przestępców!"

W środowisku emigracyjnym był bardzo szanowany jako najstarszy żyjący pisarz rosyjski formatu Tołstoja i Czechowa. Został też pierwszym rosyjskim laureatem Literackiej Nagrody Nobla w roku 1933. Podczas podróży do Sztokholmu po odbiór nagrody został zatrzymany przez nazistów pod zarzutem przemytu kosztowności i zmuszony do wypicia butelki oleju rycynowego.

Bunin był zagorzałym przeciwnikiem nazizmu. Krążyły nawet pogłoski, że przez całą okupację ukrywał Żyda w swoim domu w Grasse.

Pod koniec życia interesował się literaturą radziecką i rozważał nawet powrót do Rosji. Zmarł na atak serca w Paryżu, nie ukończywszy książki wspomnieniowej o Czechowie. Kilka lat później zezwolono na publikację jego dzieł w Związku Radzieckim.

Twórczość

W swoich opowiadaniach łączył elementy tradycyjnej noweli społecznikowskiej z nowymi propozycjami formalnymi. Osłabił akcję, a rozbudowane anegdoty zastąpił luźnymi i statycznymi scenami rozmyślań bohatera nad losem ludzkim. Wraz ze zbiorkiem Czara Życia (1915), mamy do czynienia z nowym okresem w życiu Bunina. Dotyka problematyki ogólnoludzkiej, roztrząsa tajemnice ludzkiego charakteru i tragicznego losu człowieka, który jest zagubiony w wielkim i nieuporządkowanym świecie.

W Braciach (1914) Bunin ukazuje tragiczną koncepcję miłości, jako potężnego żywiołu przynoszącego człowiekowi ból, cierpienie i śmierć.

W 1915 pod wpływem tragedii Titanica, napisał Pana z San Francisco - historię bezimiennego amerykańskiego dorobkiewicza, który wybiera się w podróż po Europie. Ujawnia w nim nicość i bezmyślność życia ludzi, którzy w pogoni za bogactwem zapomnieli o wyższych potrzebach ducha i nie spodziewają się śmierci, przerywającej istnienie w najbardziej nieoczekiwanym momencie. Opowiadanie zbudowane jest na zasadzie kontrastu (żywioł oceanu - komfortowy statek, skostniali z zimna marynarze - radość sal balowych; sam bohater wybiera się do Europy na wyższych piętrach statku, wraca zaś w ładowni).

Dzieła

• Poezje (1891)
• Na kraniec świata (1898)
• Pod otwartym niebem (1898)
• Listopad (1901)
• Świątynia słońca (1907-1911)
• Księga epitafiów
• Wieś (1910)
• Suchodoły (1911)
• Pan z San Francisco
• Przeklęte dni (1925-1926)
• Miłość Miti (1925)
• Sprawa korneta Jełagina (1927)
• Ciemne aleje (1943)
• Życie Arseniewa (1933)
• Wyzwolenie Tołstoja (1937)
• Wspomnienia (1950)
• O Czechowie (1955)