Jack Tramiel, właściwie Jacek Trzmiel (ur. 13 grudnia 1928 w Łodzi, zm. 8 kwietnia 2012 w Monte Sereno) – amerykański biznesmen polsko-żydowskiego pochodzenia, założyciel Commodore International, producenta m.in. komputerów Commodore 64 i Amiga, następnie właściciel Atari Corp., współtwórca komputera Atari ST.

Trudne początki

Tramiel urodził się w 1928 w Łodzi w rodzinie polskich Żydów. Według różnych źródeł jego właściwe nazwisko mogło brzmieć: Jacek Trzmiel, Idek Tramielski lub według jeszcze innych – Idek Trzmiel. Jako 10-letnie dziecko w 1939 roku trafił do Litzmannstadt Ghetto w Łodzi, gdzie spędził 5 lat pracując w fabryce odzieży. W sierpniu 1944 wraz z ojcem został wysłany do niemieckiego obozu koncentracyjnego Auschwitz. Nazistowski lekarz, dr Josef Mengele uznał ich za zdolnych do pracy, wywiezieni zostali więc do obozu Hannover-Ahlem niedaleko Hanoweru. Ojciec Tramiela nie dożył końca wojny – najprawdopodobniej zmarł na tyfus, choć sam Jack Tramiel twierdził, że zginął od zastrzyku z benzyną podczas jednego z eksperymentów. Jack Tramiel doczekał wyzwolenia obozu w kwietniu 1945 roku.

Emigracja

W 1947 roku Tramiel wyemigrował do Stanów Zjednoczonych, gdzie znalazł pracę jako mechanik w sklepie i szybko nauczył się angielskiego. W 1948 wstąpił do armii, gdzie jego zadaniem było naprawianie sprzętu biurowego. Po kilku latach służby zdecydował się odejść z wojska i założyć własną firmę Commodore Portable Typewriter zajmującą się naprawą maszyn do pisania. Wkrótce nawiązał kontakty z europejskimi firmami (m. in. z firmą z Czechosłowacji, produkującą maszyny do pisania), co zaowocowało znacznym wzrostem dochodów firmy. W celu ominięcia niekorzystnych w USA zasad importu (zwłaszcza z krajów Układu Warszawskiego, Jack Tramiel zarejestrował w 1955 w Toronto nowe przedsiębiorstwo, Commodore Business Machines International. Tramiel chciał, by jego firma nosiła wojskową nazwę; nazwy stopni wojskowych „General” i „Admiral” były już zajęte, biznesmen zdecydował się więc na użycie stopnia wojskowego „Commodore” (komodor).

Commodore

W latach 60. japońskie firmy zaczęły powoli zalewać amerykański rynek tanimi maszynami do pisania. Z racji gwałtownego spadku dochodów firmy Jack Tramiel postanowił zmienić profil jej działalności. W 1970 roku światło dzienne ujrzały pierwsze kalkulatory produkcji Commodore, bazujące na chipsetach Texas Instruments. W połowie lat 70. firma zaprezentowała swój pierwszy komputer – PET. Tramiel nie był przekonany co do budowy domowego komputera od podstaw, chciał więc kupić firmę Apple Inc. Steve Wozniak był nawet zainteresowany tą propozycją, jednak zażądał zbyt dużej sumy. PET w znacznym stopniu przewyższał ówczesne komputery, ale prawdziwym hitem stał się dopiero VIC-20. Tani, produkowany w setkach tysięcy egzemplarzy komputer przeszedł do historii jako jeden z najlepiej sprzedających się produktów Commodore. W 1982 pojawił się Commodore 64 z mikroprocesorem MOS6510, który okazał się jeszcze większym sukcesem – sprzedany w 22 mln egzemplarzy do dziś uważany jest za najpopularniejszy w dziejach komputer domowy. W okresie wielkiego sukcesu rynkowego Commodore 64, Tramiel ukuł powiedzenie "Musimy budować komputery dla mas (wszystkich ludzi) a nie dla klas (społecznych)" (ang. "We need to build computers for the masses, not the classes.").

Atari

13 stycznia 1984 roku po gwałtownym starciu z największym udziałowcem Commodore, Jack Tramiel postanowił odejść z firmy. Wraz z nim firmę opuściło wielu pracowników, m.in. specjaliści od gier. Po krótkiej przerwie w branży komputerowej założył firmę Tramel Technology, Ltd., której celem było opracowanie oraz produkowanie konkurencyjnego komputera domowego nowej generacji.

W tym samym roku wykupił od Time Warner firmę Atari Inc., mającą poważne kłopoty finansowe w związku z zapaścią na rynku gier wideo w 1983 roku. Po przejęciu firma wypuściła na rynek odnowioną serię modeli 8-bitowych: Atari 800XL, Atari 65XE oraz opracowywany przez inżynierów komputer nowej generacji 16-bitowy model nazwany Atari ST, które początkowo cieszyły się wielką popularnością na rynku. Dzięki zastosowaniu nowych rozwiązań technicznych, m.in. złącza MIDI i znakomitemu oprogramowaniu użytkowemu takiemu jak Calamus, DEGAS i Cubase, komputery Atari serii ST oprócz zastosowań rozrywkowych znalazły również odbiorców wśród specjalistów od DTP i muzyków. Z możliwości oferowanych przez komputery korzystało wielu artystów, w tym m.in. Mike Oldfield, Jean-Michel Jarre, Kazik Staszewski, Czesław Niemen. Wielu muzyków do dzisiaj wspomina swoją przygodę z komputerami Atari a niektórzy do dzisiaj używają ich w różnych celach.

Po odejściu z Commodore Tramiel wypowiedział słowa „biznes to wojna” (ang. „business is war”). Pomiędzy Commodore i Atari od początku trwała walka o rynek komputerów i wyścig technologiczny który w efekcie, w czasie załamania rynku komputerów w latach 90. oraz rozwoju rynku komputerów klasy PC, doprowadziła obie firmy do zawieszenia działalności, a także bankructwa.

W roku 1995 szef Atari – Sam Tramiel przeżył atak serca i Jack wrócił na chwilę do firmy aby nadzorować jej działalność. W 1996 roku Tramiel sprzedał firmę w drodze odwróconej fuzji (przejęcia) producentowi dysków twardych – Jugi Tandon Storage (JTS). Powstałe z połączenia obu firm przedsiębiorstwo przyjęło nazwę JTS Corporation. Początkowo JTS planowało kontynuować działalność w obu branżach, jednak w kilka miesięcy później, 30 lipca 1996 roku, większość pracowników z Atari została zwolniona, a cały majątek sprzedany.

Życie prywatne i rodzinne

Jack Tramiel przeszedł na emeryturę i zamieszkał w Monte Sereno. Aktywnie udzielał się w Lidze Przeciwko Zniesławieniom. Z żoną Heleną miał trzech synów: Sama, Leonarda i Gary'ego, którzy pracowali z nim w firmie.