James Buchanan, Jr. (ur. 23 kwietnia 1791 w Mercersburg, Pensylwania, zm. 1 czerwca 1868 w Lancaster, Pensylwania) – polityk amerykański, piętnasty prezydent USA w latach 1857-1861.

Był potomkiem królów szkockich. Jak wielu jego poprzedników w Białym Domu ukończył prawo. Pięciokrotnie wybrany członkiem Izby Reprezentantów. Przez 10 lat był senatorem. Sprawował funkcję ministra ds. Rosji. Za prezydentury Jamesa Polka był sekretarzem stanu, a prezydent Pierce powołał go na stanowisko posła USA w Wielkiej Brytanii.

Jako prezydent elekt postanowił prowadzić politykę równowagi pomiędzy zwalczającymi się ugrupowaniami w amerykańskiej polityce i społeczeństwie. Uważał, że o kwestii rozszerzania się niewolnictwa powinien zadecydować Sąd Najwyższy Stanów Zjednoczonych. Dlatego też w mowie inauguracyjnej podkreślił, że wspomniana sprawa jest mało ważna, oraz dodał, iż Sąd Najwyższy wkrótce ją rozwiąże.

Dwa dni później sąd ogłosił, że nikt nie ma prawa pozbawiać drugiej osoby własności. Dotyczyło to również niewolników. Wyrok zadowolił Południowców i rozwścieczył Północ. Buchanan próbował użyć swojego autorytetu i stanowiska, by uspokoić wrzenie w kraju i zakończyć walki w Kansas. Nie osiągnął założonego celu, co odbiło się na jego popularności. Przeciwko Buchananowi zwróciła się część członków jego własnej partii.

W 1858 republikanie zdobyli większość w Izbie Reprezentantów. Jednak każda ich inicjatywa była blokowana bądź w Senacie, bądź przez prezydenta. Rozdźwięk pogłębił się, gdy Partia Demokratyczna podzieliła się na skrzydła „południowe” i „północne”, z których każde wystawiło własnego kandydata na prezydenta. Stało się jasne, że wybory wygra Abraham Lincoln pomimo tego, że nie otrzymał żadnego poparcia za strony polityków Południa.

Z pracy w gabinecie Buchanana rezygnowało coraz więcej członków. W związku z tym prezydent postawił na polityków z północy i przyjął bardziej zdecydowaną postawę. Gdy i to nie dało rezultatów, zrezygnował z prób rozwiązania konfliktu i postanowił jakoś dotrwać do końca kadencji.

Był jedynym prezydentem USA – kawalerem. Funkcję pierwszej damy pełniła jego siostrzenica Harriet Lane.