Jerzy Duda-Gracz (ur. 20 marca 1941 w Częstochowie, zm. 5 listopada 2004 w Łagowie) − polski malarz, rysownik, scenograf, pedagog.

Ukończył Państwowe Liceum Technik Plastycznych w Częstochowie (obecna nazwa: Zespół Szkół Plastycznych im. Jacka Malczewskiego w Częstochowie) a następnie Wydział Grafiki filii krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych w Katowicach, gdzie otrzymał dyplom w 1968; tam też w latach 1976–1982 był docentem, wykładowcą malarstwa i grafiki[2]. W latach 1992−2001 wykładał w Europejskiej Akademii Sztuk w Warszawie, a później, aż do śmierci, pracował na stanowisku profesora na Uniwersytecie Śląskim w Katowicach.

Zmarł na atak serca 5 listopada 2004, podczas wieczornej drzemki w trakcie pleneru malarskiego w Łagowie.

Twórczość

Był określany jako „wnikliwy satyryk" o ostrym programie publicystyczno-moralizatorskim. Jego malarstwo zawsze budziło silne emocje. Przedstawiając ludzi o karykaturalnie zdeformowanych ciałach oraz używając czytelnych symboli, obnażał ludzkie wady - głupotę, nietolerancję, zakłamanie, chamstwo, lenistwo, ślepą fascynację pieniądzem i kulturą amerykańską.

Każdy obraz Dudy-Gracza oznaczony jest numerem i datą. Artysta tłumaczył, że ta dokumentacja miała być początkowo czynnikiem dyscyplinującym młodego malarza. Po latach okazało się to bardzo przydatne w tropieniu falsyfikatów.

Krzysztof Teodor Toeplitz pisał o malarstwie Dudy-Gracza, że to świat głęboko tragiczny. Świat, w którym człowiek nie potrafi znaleźć wewnętrznej harmonii i godnego miejsca. Często także wpisywano artystę w nurt groteski, porównując jego twórczość z malarstwem Petera Bruegla i Witolda Wojtkiewicza.

Sam artysta tak mówił o swojej sztuce: „maluję świat, który odchodzi, umiera, gdzie więcej jest snu, zdarzeń z dzieciństwa, świat w pejzażu przedindustrialnym. Na moich obrazach nie ma drutów telefonicznych, kabli, anten satelitarnych, samochodów, samolotów - tego wszystkiego, co zaprowadzi człowieka z powrotem na drzewo, jeżeli nadal będzie się tak intensywnie rozwijał pod tym względem" ; „Maluję to, co mi w duszy gra; im bardziej człowiek pierniczeje, tym lepiej wie, że odchodzi, a z nim cały ten świat. Z upływem czasu rodzi się czułość i tęsknota za tym, co bezpowrotne".

Kilka lat temu, przy okazji jubileuszu 25-lecia pracy artystycznej, powiedział, że „żegna się z publicystyką, bo przeszły mu już naiwne pasje poprawiania świata".

Dzieła

Do najbardziej znanych prac zalicza się m.in.:

• Pamięci ojca (1970)
• List na zachód (1973)
• Jeźdźcy Apokalipsy czyli Fucha (1977)
• Kalendarz polski (1981)
• Wigilia (1981)

Stworzył wiele autoportretów oraz portretów - m.in. Jerzego Waldorffa i Kazimierza Rudzkiego.

Cykle malarskie

• Motywy i Portrety Polskie (1968–1979)
• Motywy, Tańce, Dialogi Polskie (1980–1983)
• Obrazy Jurajskie (1984–1986)
• Obrazy Arystokratyczno-Historyczne (1985–1991)
• Pejzaże Polskie i Obrazy Prowincjonalno-Gminne (od 1986)
• Golgota Jasnogórska (2000-2001)

Cykl obrazów "Chopinowi"

Od 1999 Jerzy Duda-Gracz pracował nad cyklem obrazów będących malarską interpretacją wszystkich dzieł ulubionego kompozytora malarza – Fryderyka Chopina. Prace te ukończył jesienią 2003. Każdy z utworów posiada swój własny obraz, a w przypadku większych form muzycznych – każda z jego części. Wszystkie te obrazy, wedle słów samego artysty, zostały namalowane po uprzednich głębokich studiach nad życiem i twórczością Chopina ze szczególnym uwzględnieniem wypowiedzi kompozytora na temat swoich dzieł. Całość tworzy przedsięwzięcie artystyczne pt. Chopinowi składające się z 313 dzieł obrazujących 295 utworów. Cykl składa się z serii prac akwarelowo-temperowych ("Etiudy", "Preludia", "Pieśni"), olejnych (wszystkie pozostałe formy muzyczne), oraz całunów symbolizujących utwory zaginione.

Obrazy te, w postaci ekspozycji multimedialnej, były prezentowane na Światowej Wystawie EXPO 2005 w Japonii , a po raz pierwszy zostały udostępnione bezpośrednio widzom na jesieni 2005 w salach Teatru Wielkiego - Opery Narodowej w Warszawie, z okazji odbywającego się w tym samym czasie XV Międzynarodowego Konkursu Chopinowskiego.

Największe realizacje

• Przemienienie – plafon w kościele pw. Przemienienia Pańskiego, Toporów – 1995
• Golgota Jasnogórska, klasztor o.o. Paulinów, Częstochowa – 2000/2001

Realizacje scenograficzne

• 1981: Filomena Marturano reż. M. Pawlicki, Teatr Śląski, Katowice
• 1984: Gra o Każdym reż. A. Dziuk, Teatr Stary, Kraków
• 1988: Carmen reż. M. Fołtyn, Państwowa Opera Śląska, Bytom
• 1993: Pokusa reż. A. Dziuk, Teatr S. I. Witkiewicza, Zakopane
• 1999: Don Giovanni reż. W. Ochman, Państwowa Opera Śląska, Bytom
• 2000: Grześkowiak reż. Laco Adamik, Centrum Sztuki Impart, Wrocław
• 2003: Kaligula reż. Agata Duda Gracz, Teatr J. Słowackiego, Kraków

Ważniejsze wystawy

W Polsce:

• "Kultura Ludowa. Kultura Narodowa", Galeria Zachęta, Warszawa 1978
• "Polaków Portret Własny", Muzeum Narodowe, Kraków 1979
• "Malarstwo Polskie XX wieku", Muzeum Narodowe, Kraków 1984
• "Życie Ludzi – Los Ziemi", Galeria Zachęta, Warszawa 1986
• "Miasto i Ludzie w sztuce współczesnej", Muzeum Historii m. Kraków 1999
• "Osobni" Muzeum Śląskie, Katowice 2000
• "Chopinowi Jerzy Duda-Gracz,Teatr Wielki Warszawa 2005

Za granicą:

• "Novy Ruch Polonaise", Galeria Espace Cardin, Paryż 1974
• 41 Międzynarodowe Biennale Sztuki, Wenecja 1984
• 20 i 21 Międzynarodowe Targi Sztuki, Kolonia 1986, 1987
• Wystawa Światowa "EXPO'92" Sewilla 1992
• "Sztuka z Polski", Krefeld 1998

Zbiory

Prace w zbiorach krajowych, m.in.: w Muzeach Narodowych: Warszawa, Kraków, Wrocław, Poznań, Gdańsk. Muzeum Sztuki – Łódź, Muzeum Collegium Maius – Kraków, Muzeum Flagi Ziemi PAN – Warszawa, Centrum Scenografii Polskiej – Katowice, Muzeum Karykatury – Warszawa.

Muzea okręgowe i miejskie: Katowice, Wałbrzych, Częstochowa, Gliwice, Opole, Słupsk, Olsztyn, Łódź, Bydgoszcz, Toruń, Radom, Bytom, Zabrze, Chełm, Chorzów. Galerie sztuki współczesnej, m.in.: Opole, Słupsk, Kielce, Łódź, Warszawa, Kraków, Wrocław, Sieradz, Katowice, Gorzów Wielkopolski, Olsztyn.

Prace w zbiorach zagranicznych m.in.: Muzeum Ufizzi – Florencja, Muzeum Watykańskie, Muzeum im. A. Puszkina – Moskwa, Muzeum Miejskie Gandawa, Muzeum Fundacji Bawag – Wiedeń, Muzeum Miejskie – Oldenburg oraz w galeriach i kolekcjach sztuki współczesnej: Austria, Belgia, Czechy, Dania, Francja, Holandia, Izrael, Japonia, Kanada, Meksyk, Norwegia, Rosja Szwecja, Szwajcaria, USA, Wenezuela, Wielka Brytania, Włochy, Węgry.

Kolekcje prywatne m.in.: Wiesława Ochmana, Wojciecha Fibaka, Krafta-Alexandra księcia zu Hohenlohe-Oehringen.

Nagrody i odznaczenia

Nagrody, medale i wyróżnienia regulaminowe oraz nagrody za wystawy i działalność artystyczną, m.in.:

• Nagroda Krytyki im. C. K. Norwida 1975
• Nagroda II Stopnia Prezesa Rady Ministrów 1979
• Nagroda Prezydenta Miasta Katowic
• Nagroda Wojewody Katowickiego
• Nagroda I stopnia Ministra Kultury i Sztuki 1985
• Nagroda TPSP – Warszawa, za wydarzenie artystyczne roku ("Obrazy holenderskie") 1987
• Nagroda Polskiego Radia im. J. Ligonia Katowice
• Nagroda Ministra Spraw Zagranicznych 1988
• Medal "Polonia" i Srebrny Medal Solidarności Globalnej (za udział w EXPO'92) 1993
• Honorowa Nagroda Literacko-Artystyczna "Metafory" im. K. Janickiego, Bydgoszcz 1998
• "Hanys 2000", Ruda Śląska 2000

Ordery i odznaczenia:

• Krzyż Wielki Orderu Odrodzenia Polski (postanowieniem z 21 lutego 2000 "uznaniu wybitnych zasług dla kultury polskiej, za osiągnięcia w pracy artystycznej")[3]
• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (1996)[4]
• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (1986)
• Srebrny Krzyż Zasługi (1977)
• Odznaka Zasłużony Działacz Kultury (1980)
• Srebrna Odznaka Zasłużonemu w Rozwoju Województwa Katowickiego (1978)
• Nagroda Św. Brata Alberta,(Warszawa 2001)

Ciekawostki

Uchwałą Rady Miasta Katowice 2007 nazwano jedną z ulic imieniem Jerzego Dudy-Gracza.

Portret Jerzego Dudy-Gracza wyłania się ze wspomnień Marty Fox zawartych w powieści "Święta Rito od Rzeczy Niemożliwych".