Jerzy Janicki (ur. 10 sierpnia 1928 w Czortkowie, zm. 15 kwietnia 2007 w Warszawie) – polski pisarz, dramaturg, dziennikarz i scenarzysta radiowy i filmowy.

Młodość

Urodzony w Czortkowie w Małopolsce Wschodniej w rodzinie notariusza Zdzisława Janickiego.

Lata chłopięce i młodość spędził we Lwowie, na Łyczakowie w rodzinnej kamienicy przy ulicy Łyczakowskiej 84a. We Lwowie uczęszczał do szkoły (VI Gimnazjum Męskie im. Stanisława Staszica, przy ul. Łyczakowskiej 37) razem ze znanym później dyrygentem Stanisławem Skrowaczewskim, śpiewakiem operowym Andrzejem Hiolskim, architektem Witoldem Szolginią, aktorem Ryszardem Pietruskim, pisarzem Adamem Hollankiem i Ireną Dziedzic – późniejszą dziennikarką Telewizji Polskiej.

Po decyzjach poczdamskich wyjechał na Zachód.

W Krakowie w 1946 r. zdał egzamin dojrzałości i rozpoczął pracę dziennikarską jako reporter sportowy. Publikował na łamach Trybuny Robotniczej. W latach 1947-1948 studiował polonistykę na Uniwersytecie Wrocławskim, następnie przeniósł się do Warszawy, gdzie już jako zawodowy dziennikarz pracował w różnych redakcjach, m.in. w „Razem” i „Pokoleniu”. Od roku 1952 na łamach tygodnika „Świat” dość regularnie publikował reportaże i opowiadania.

Radio

Jerzy Janicki uważany jest za prekursora nowego gatunku w radiu europejskim sagi rodzinnej, animator i współtwórca powieści radiowej Matysiakowie, emitowanej nieprzerwanie co tydzień przez 50 lat.

W 1954 podjął pracę w redakcji literackiej Polskiego Radia, co okazało się momentem przełomowym w jego biografii artystycznej. Z czasem zaczął w radiu redagować magazyn satyryczny „Parnasik”, cieszący się ogromną popularnością i skupiający wokół siebie wybitnych polskich aktorów i satyryków. Podobnym uznaniem cieszyła się inna audycja paraliteracka Krasnoludki są na świecie, redagowana wspólnie z Andrzejem Kudelskim.

W 1956 r. pojawiła się na antenie powieść radiowa Matysiakowie, która była wówczas ewenementem w Europie. Wyprzedziła o prawie pół wieku popularne obecnie telenowele rodzinne. Janicki uchodzi za prekursora tego gatunku.

Jest autorem kilkudziesięciu słuchowisk radiowych – w tym choćby wielokrotnie nagradzanego Koty to dranie, Tragarz puchu, Hasło – i trzykrotnie reprezentował Polskę na Prix Italia najbardziej prestiżowym, międzynarodowym konkursie dla twórców radiowych i telewizyjnych.

Film i telewizja

Jerzy Janicki uchodzi za twórcę polskiego serialu. Jest jednym z najwybitniejszych polskich scenarzystów. Jest autorem scenariuszy do 18 filmów fabularnych, m.in. do:

• Przerwany lot z Elżbietą Czyżewską 1964
• Bumerang z Barbarą Brylską 1966
• Trzy kroki po ziemi z Tadeuszem Fijewskim i Ewą Wiśniewską 1965
• Człowiek z M-3 z Bogumiłem Kobielą 1968
• Milion za Laurę z Tadeuszem Rossem 1971
• Hasło z Wirgiliuszem Gryniem 1976
• Wolna sobota z Wojciechem Siemionem i Zdzisławem Wardejnem 1977
• Wesołych świąt z Januszem Kłosińskim 1977
• Koty to dranie 1978
• Tragarz puchu z Ewą Sałacką 1983
• Pastorale Heroica z Wirgiliuszem Gryniem 1983
• Ultimatum z Wirgiliuszem Gryniem 1984
• Kino objazdowe 1986
• Koniec sezonu na lody z Anną Frankowską 1987
• Spadek 1988
• Urodzony po raz trzeci z Anną Ciepielewską 1989

Jest też autorem scenariuszy seriali telewizyjnych:

• Umarłem, aby żyć z Januszem Bukowskim,
• Przygody psa Cywila z Krzysztofem Litwinem 1970 dialogi
• Polskie drogi z Karolem Strasburgerem i muzyką Andrzeja Kurylewicza,
• Ballada o Januszku z Lidią Szukszyną,
• Dom – scenariusz napisany wspólnie z Andrzejem Mularczykiem, z Wacławem Kowalskim i muzyką Waldemara Kazaneckiego
• Jest jak jest ze Zbigniewem Buczkowskim 1994

Od końca lat 80., kiedy przestały obowiązywać ograniczenia cenzury, Jerzy Janicki zaczął realizować filmy o tematyce lwowskiej:

• Tońko, czyli legenda o ostatnim baciarze (1988)
• Wszystko dla Orląt (1991) z udziałem obrońcy Lwowa, lekarza osobistego gen. Władysława Andersa, dra Emila Niedźwirskiego
• A do Lwowa daleko aż strach (1996) z udziałem Włady Majewskiej – muzy Hemara
• Lwów Adama Bujaka (1997)
• Lwów tam i u mnie (1998)
• Podróż do Lwowa w lata 30. (2000), przedstawiająca głównie Lwów, ale także bliższą i dalszą okolicę (Karpaty, Zadwórze, Huculszczyznę) na amatorskich filmach rodzinnych Jerzego Matuszkiewicza z lat 30.
• Legenda Orląt Lwowskich (2002) o dziejach budowy, dewastacji, profanacji i odbudowy cmentarza Obrońców Lwowa
• Bardzo wielki mały teatr (2003) o Polskim Teatrze Ludowym we Lwowie
• Polskie Termopile (2003) o młodych Lwowiakach, bohaterach bitwy pod Zadwórzem
• Opowieści Łyczakowskiego Cmentarza (2003) – sześcioodcinkowy cykl o cmentarzu Łyczakowskim
• Opowieść o czterech flagach, czyli burza dziejowa we Lwowie (2004), o akcji Burza we Lwowie
• Przestrzenie Banacha (2005) – fabularyzowaną opowieść o lwowskim matematyku Stefanie Banachu
• Bramy przez które wędrowała historia (2006)
• Kwadrans z Hemarem.

Powstał również świetny cykl wywiadów ze sławnymi członkami lwowskiej diaspory pt. Salon lwowski, przekształcony następnie w Salon kresowy, obejmujący również Wołyń i Wileńszczyznę.

W tym czasie Jerzy Janicki był pomysłodawcą i uczestnikiem wielu audycji telewizyjnych o Lwowie, jego kulturze i historii, m.in. głośnych reportaży Stanisława Auguścika pt. Podróże na Kresy. Dla nielicznych Polaków, którzy zostali w pojałtańskim Lwowie, organizował różnego rodzaju imprezy artystyczne z udziałem czołowych polskich artystów.

Członek Towarzystwa Miłośników Lwowa, od 1988 r. był prezesem Oddziału Stołecznego Towarzystwa.

W 2005 doprowadził, wspólnie z Henrykiem Janasem i prof. Stanisławem Nicieją, do zakończenia, według własnego scenariusza, dziesięcioodcinkowego filmu Strażnice kresowe Rzeczypospolitej: Buczacz, Brzeżany, Chocim i Okopy Świętej Trójcy, Jazłowiec, Kamieniec Podolski, Krzemieniec, Olesko i Podhorce, Trembowla, Zbaraż, Żółkiew.

Pisarstwo

Za jego debiut literacki uznawany jest reportaż pt. Nylon zamieszczony na łamach tygodnika „Świat” w roku 1953.

Jest autorem wielu tomów opowiadań, m.in. Kłaniaj się drzewom, Nieludzki doktor, Biografia w walizce. Jego sfilmowane opowiadania bieszczadzkie – takie jak Wolna sobota, Hasło, Kino objazdowe, Niespotykanie spokojny człowiek – mają swój udział w mitologizacji Bieszczadów, gdzie chętnie odpoczywał od aktywnego życia. W Zatwarnicy Janicki organizował coroczne przeglądy filmów o Bieszczadach z udziałem najwybitniejszych polskich aktorów i reżyserów.

Po książce eseistycznej Ni ma jak Lwów (1991), stanowiącej swoistą literacką, poetycką monografię Lwowa, nawiązującej do przedwojennej książki Stanisława Wasylewskiego „Lwów” (z cyklu „Cuda Polski”), Jerzy Janicki wydał w połowie lat 90. pierwszą swoją lwowską trylogię Cały Lwów na mój głów (1993), Towarzystwo weteranów... znam tych panów (1994), A do Lwowa daleko aż strach (1995). W tych trzech ilustrowanych książkach mieszają się konwencje: gawędy, reportażu, felietonu, zapisu faktu biograficznego, antologii, anegdoty i dowcipu, powiedzonek oraz notek encyklopedycznych.

W XXI w. Janicki wydał w oficynie Iskry Czkawkę (2001) – pierwszy tom swojej lwowskiej sagi. Jeden z krytyków (Andrzej Ziemilski) na łamach „Rzeczpospolitej” (7 lutego 2001) nazwał ją poematem romantyczno-dygresyjnym. Następnie ukazały się kolejne pozycje z tego cyklu: Kluczyk Yale (2002) i Krakidały (2004).

Po raz pierwszy Jerzy Janicki zawitał w Bieszczady w latach 60. Od tamtej chwili nieustannie wracał do tego magicznego fragmentu Polski. W latach 80. kupił posiadłość w miejscowości Chmiel w gminie Lutowiska, która stała się dla niego i jego rodziny drugim domem – kto wie czy nie bardziej bliskim, niż ten na warszawskiej Sadybie. To właśnie tutaj czuł się w pełni zrelaksowany, a bieszczadzki krajobraz do złudzenia przypominający Gorgany i mała odległość od ukochanego Lwowa napawały go prawdziwie twórczym natchnieniem. To w Bieszczadach powstały obszerne fragmenty scenariuszy m.in. do serialu „Dom” i „Ballady o Januszku”, a letnie i zimowe odcinki powieści radiowej „Matysiakowie” przez lata tworzone były właśnie pod Otrytem.

Spotkanie z tą niezwykłą polską krainą zaowocowało fascynacją Janickiego mieszkającymi tu ludźmi, ich losami i wręcz niecodzienną propagowaną przez nich filozofią życia. Niemal narkotycznie wsłuchiwał się w opowieści snute przez bieszczadników przy biesiadnych stołach i ogniskach. Rzeczywistość Bieszczadów przetransformowana została przez Janickiego na język prozy, radia i kina. Szerokiej publiczności objawiła się w formie filmów i słuchowisk radiowych takich jak „Hasło”, „Wolna Sobota” i „Wesołych świąt” oraz zbioru kultowych już „Opowiadań bieszczadzkich”. Bieszczady nie zapomniały o Jerzym Janickim. Tabliczka z jego nazwiskiem na wieczystą pamiątkę przybita została na kapliczce pamięci w Cisnej i znalazła się w otoczeniu najsłynniejszych bieszczadników.

Rok po śmierci Janickiego ukazał się jego zbiór opowiadań pt. Opowieści bieszczadzkie.

2 maja 2010 r., w 3 rocznicę śmierci Jerzego Janickiego, z inicjatywy Gminy Lutowiska, której Janicki był honorowym Obywatelem, został odsłonięty pomnik Jego pamięci. Rada Gminy podjęła także uchwałę o nadaniu Gminnemu Ośrodkowi Kultury w Lutowiskach imię Jerzego Janickiego.

Nagrody i wyróżnienia

• 1958 – Nagrody Radia i TV – radiową Matysiakowie
• 1963 – III nagroda w konkursie Polskiego Radia za słuchowisko „Prawie tysiąc czwartków”
• 1966 – Złota Odznaka m. st. Warszawy.
• 1969 – Złoty Mikrofon za zasługi dla rozwoju Polskiego Radia.
• 1971 – Nagroda Komitetu do spraw Radia i Telewizji za twórczość radiową i telewizyjną za rok 1970.
• 1976 – Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski.
• 1977 – Nagroda Ministra Kultury i Sztuki I stopnia za całokształt twórczości w dziedzinie słuchowisk radiowych.
• 1978 – Złoty Ekran za scenariusz serialu telewizyjnego „Polskie drogi”
• 1978 – Nagroda „Trybuny Ludu” za scenariusz serialu telewizyjnego „Polskie drogi”
• 1981 – Nagroda Przewodniczącego Komitetu do spraw Radia i Telewizji w dziedzinie publicystyki.
• 1983 – Nagroda Ministra Kultury i Sztuki I stopnia za osiągnięcia w dziedzinie słuchowisk radiowych i scenariuszy telewizyjnych
• 1984 – Nagroda Miasta Stołecznego Warszawy
• 1984 – Medal 40-lecia Polski Ludowej
• 1985 – Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski
• 1987 – Nagroda Przewodniczącego Komitetu ds. Radia i Telewizji za twórczość literacką w dziedzinie słuchowisk radiowych i scenariuszy telewizyjnych
• 1989 – „Specjalny Złoty Ekran” za wieloletnią działalność scenariopisarską dla TVP za rok 1988.
• 2001 – Tytuł Honorowego Obywatela Gminy Lutowiska
• 19 marca 2001 – Super Wiktor 2000 za całokształt twórczości
• 15 grudnia 2001 – Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski
• 2002 – Nagroda Literacka m.st. Warszawy
• 26 października 2002 – Wręczenie statuetki Gwiazda Telewizji Polskiej z okazji 50-lecia TVP za scenariusze widowisk telewizyjnych
• 19 sierpnia 2003 – Nagroda pamiątkowa prezydenta RP z okazji 75. rocznicy urodzin
• 10 marca 2006 – Doktorat honoris causa Uniwersytetu Opolskiego.
• 7 listopada 2006 – Nagroda specjalna Marszałka Województwa Mazowieckiego
• 23 marca 2007 – Złoty Medal Zasłużony Kulturze Gloria Artis (pośmiertnie)