Józef Unrug (ur. 7 października 1884 w Brandenburgu, zm. 28 lutego 1973 w Lailly-en-Val) – polski wiceadmirał i morski oficer pokładowy okrętów podwodnych. Podczas I wojny światowej był dowódcą okrętów podwodnych i flotylli okrętów podwodnych w niemieckiej flocie. Następnie wstąpił do odrodzonej polskiej Marynarki Wojennej. Od 1925 do 1939 dowodził Flotą i Obszarem Nadmorskim, a w trakcie kampanii wrześniowej Obroną Wybrzeża. Po wyjściu z niewoli niemieckiej, pod koniec II wojny światowej, zajmował stanowisko I zastępcy szefa Kierownictwa Marynarki Wojennej.

Młodość

Józef Michał Hubert Unrug urodził się 7 października 1884 w Brandenburgu pod Berlinem (wówczas jako Joseph von Unruh). Był synem generała majora gwardii pruskiej Tadeusza Gustawa. Do gimnazjum uczęszczał w Dreźnie. Jego ojciec po przejściu w stan spoczynku nabył majątek Sielec koło Żnina, gdzie mieszkał aż do śmierci w 1917. Z tego powodu wielu sądzi, iż Józef Unrug urodził się w Wielkopolsce.

Od 1 kwietnia 1904 do 27 września 1907 przechodził szkolenie oficerskie w Marineakademie Kiel, po skończeniu której otrzymał stopień podporucznika Leutnant zur See. Później odbywał praktykę zawodową na pokładach niemieckich okrętów: "Stosch" i "Mars". Ukończył także kursy minowo-torpedowy oraz podwodnego pływania. Po otrzymaniu promocji oficerskiej służył na krążownikach "München" i "Niobe" oraz pancerniku "Braunschweig". Od 21 czerwca 1911 do 25 sierpnia 1913 służył jako oficer inspekcyjny w Szkole Marynarki (Marineschule) Mŭrvik we Flensburgu, po roku został dodatkowo adiutantem komendanta szkoły. Od 1913 pływał na pancerniku "Friedrich der Grosse", początkowo jako oficer wachtowy, następnie dowódca baterii dział. W latach 1915–1919 kontynuował służbę na okrętach podwodnych. Był zastępcą dowódcy okrętu i dowódcą okrętów podwodnych UB-25, UC-11 i UC-28, komendantem szkoły okrętów podwodnych oraz dowódcą flotylli okrętów podwodnych.

W II RP

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości powrócił do kraju w 1919 i zgłosił się do Wojska Polskiego. Zweryfikowany jako kapitan marynarki, przydzielony został na kierownika Wydziału Operacyjnego do Sekcji Organizacyjnej Departamentu dla Spraw Morskich w Warszawie. W 1920 został pierwszym kierownikiem Urzędu Hydrograficznego w Gdańsku. Kupił w Hamburgu na własne nazwisko pierwszy polski okręt – ORP "Pomorzanin". W latach 1920–1922 pełnił obowiązki szefa Sztabu Dowództwa Wybrzeża Morskiego. W listopadzie 1922 roku został zatwierdzony na stanowisko szefa Sztabu Dowództwa Floty. Z dniem 1 lipca 1924 został przeniesiony w stan nieczynny na okres jednego roku z prawem do uposażenia. W 1925 Prezydent RP Stanisław Wojciechowski przywrócił go do służby czynnej i powierzył stanowisko dowódcy Floty w Gdyni.

21 grudnia 1932 Prezydent RP Ignacy Mościcki nadał mu stopień kontradmirała ze starszeństwem z 1 stycznia 1933 w korpusie oficerów Marynarki Wojennej.

Wojna i niewola

21 sierpnia 1939 przeniósł Dowództwo Floty na Hel. Po ogłoszeniu mobilizacji 24 sierpnia został dowódcą Obrony Wybrzeża, bezpośrednio podległym Naczelnemu Wodzowi marszałkowi Polski Edwardowi Śmigłemu-Rydzowi. Pomimo, iż od pierwszych chwil II wojny światowej dowodzone przez niego wybrzeże zostało odcięte od pozostałej części kraju, poddało się jako jeden z ostatnich punktów oporu. 1 października w związku z zepchnięciem resztek odciętych sił na Półwysep Helski i brakiem sensu dalszej obrony, podjął decyzję o kapitulacji. Kontradmirał Unrug wraz z pozostałymi marynarzami i żołnierzami dostał się do niewoli niemieckiej. Przebywał w oflagach X B Nienburg, VIII B Silberberg, XVII C Spittal, II C Woldenberg, VII B Sandbostel, IV C Colditz, X C Lubeka, a od 1941 w VII A Murnau. Uwolniony został w 1945.

"Był żołnierzem z krwi i kości. Dyscyplina, lojalność, godność osobista – to nie były czcze frazesy. Wymagał tego od nas i od siebie. W Colditz znajdował się starszy od niego stopniem generał dywizji Tadeusz Piskor. Admirał nigdy nie pozwolił na najmniejszy w stosunku do generała nietakt. Przeciwnie, stale podkreślał, że wszystkie jego rozkazy i zarządzenia są uzgadniane z gen. Piskorem (...) był bardzo czuły na schludny wygląd i właściwe zachowanie oficerów. Z całą surowością zwalczał tzw. obozową abnegację. Naturalnie oficerowie marynarki znajdowali się pod specjalnym obstrzałem admirała. W myśl obozowego regulaminu generałowie byli zwolnieni od udziału w apelach. Admirał przeważnie obserwował z okna odbywający się apel. Żartowaliśmy wówczas, że zapisuje sobie nazwiska marynarzy, którzy mu "podpadli". Miał zawsze surowy wyraz twarzy, raz tylko widzieliśmy go śmiejącego się".

Jako urodzony pod Berlinem w niemieckiej rodzinie arystokratycznej mówił lepiej po niemiecku niż po polsku, lecz w obozach kontaktował się z Niemcami w języku polskim, przez tłumacza. Swojej niemieckiej rodzinie, która odwiedziła go w oflagu, powiedział, że 1 września zapomniał, jak się mówi po niemiecku. W obozach przeczytał ponad 400 książek po angielsku i francusku i żadnej w języku niemieckim. Odmówił przejścia w stopniu admirała na stronę niemiecką i objęcia ważnego stanowiska w Kriegsmarine, dzieląc niewolę wraz ze swoimi żołnierzami.

"Po wybuchu wojny niemiecko-radzieckiej wieczorami urządzano w obozie demonstracje na cześć ZSSR. Jeden z naszych oficerów wyrzucił z okna butelkę, która upadła obok wartownika. Niemcy zrobili z tego straszną chryję. Do admirała przyszedł von Schmidt prosząc by sprawca się przyznał, a zostanie ukarany dyscyplinarnie. Sprawca nie chciał się ujawnić, ale pod presją admirała ostatecznie przyznał się. Niemcy natychmiast go zamknęli i oddali pod sąd za zamach na niemieckiego żołnierza. Prokuratura domagała się kary śmierci. Sąd, posiadający jakie takie poczucie sprawiedliwości, wymierzył karę 8 lat więzienia. Natychmiast po aresztowaniu owego oficera admirał zawiadomił niemieckiego komendanta, że nie będzie pełnił funkcji męża zaufania. Jeszcze tego dnia zjawił się u niego von Schmidt. Admirał zażądał tłumacza. "Czy pan admirał nie zna niemieckiego?" zapytał zdziwiony von Schmidt. "Nicht immer (nie zawsze)" odpowiedział Unrug. Von Schmidt wyszedł i po godzinie wrócił z tłumaczem. "Nie będę z wami współpracował – objaśnił admirał – jesteście ludźmi niehonorowymi". Nie pomogły żadne tłumaczenia Niemca, że stało się tak na polecenie władz, że on nie może nic zrobić itp. Admirał powtarzał uparcie: "Nie będę z wami współpracował". Postawił na swoim. Mężem zaufania obozu został gen. Piskor, a admirała wkrótce zabrano z Colditz do oflagu w Lubece".

Ostatnie lata

Po opuszczeniu obozów jenieckich przebywał w Wielkiej Brytanii, gdzie brał udział w likwidacji Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie. Został I zastępcą szefa Kierownictwa Marynarki Wojennej. 2 września 1946 został awansowany na wiceadmirała. Nie powrócił do kraju i przebywał na emigracji w Wielkiej Brytanii do 1948, po czym wyjechał do pracy kontraktowej w Maroku. Od 1955 mieszkał w Lailly-en-Val koło Beaugency we Francji. Zmarł w wieku 88 lat w Domu Spokojnej Starości Polskiego Funduszu Humanitarnego, w Lailly-en-Val. Pochowany został 5 marca 1973 na cmentarzu w Montresorze.

W 1976 poświęcono tablicę jego pamięci w kościele Marynarki Wojennej w Gdyni-Oksywiu, gdzie znajduje się jego symboliczny grób. Imię Józefa Unruga nadano Centrum Szkolenia Marynarki Wojennej w Ustce, Szkole Podstawowej nr 17 w Gdyni oraz Ogólnokształcącemu Liceum Programów Indywidualnych w Gdańsku. Nosi je również wiele ulic miast na Wybrzeżu m.in. w Gdyni, Gdańsku, Władysławowie oraz we Wrocławiu i w Krakowie.

Awanse

• Leutnant zur See (podporucznik marynarki) – 1907 (Niemcy)
• Oberleutnant zur See (porucznik marynarki) – 1909 (Niemcy)
• Kapitän Leutnant (kapitan marynarki) – 1915 (Niemcy)
• kapitan marynarki – 1919 (Polska)
• komandor podporucznik – 1921 (Polska)
• komandor porucznik – 1923 (Polska)
• komandor – 3 maja 1926 ze starszeństwem z 1 sierpnia 1924 (Polska)
• kontradmirał – 21 grudnia 1932 ze starszeństwem z 1 stycznia 1933 (Polska)
• wiceadmirał – 2 września 1946 (Polska – PSZ na Zachodzie)

Odznaczenia

• Krzyż Złoty Orderu Wojennego Virtuti Militari
• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski
• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski - 1928
• Złoty Krzyż Zasługi z Mieczami
• Złoty Krzyż Zasługi (1925)
• Order Dannebroga (Dania)
• Oficer Legii Honorowej (Francja)
• Krzyż Żelazny I klasy (Królestwo Prus)
• Krzyż Żelazny II klasy (Królestwo Prus)
• Order Białego Słonia (Syjam)
• Królewski Order Miecza (Szwecja)