Cmentarz żydowski w Łodzi – cmentarz w Łodzi założony w 1892 roku, położony w południowej części Bałut, na niewielkim wzniesieniu pomiędzy ulicami Bracką, Zagajnikową, Zmienną i Inflancką; największa w Polsce pod względem powierzchni nekropola żydowska (42 ha, ponad 230 tys. pochowanych, w tym ok. 45 tys. stanowią mogiły zmarłych i zamordowanych w okresie funkcjonowania łódzkiego getta).

Historia

Z przeznaczeniem na cmentarz żydowski w 1891 roku Izrael Poznański kupił od Juliusza Heinzla ponad 10 hektarów terenów wydzielonych z dóbr Marysin i Arturówek. Cmentarz przy ul. Brackiej zastąpił stary przy ul. Wesołej. 5 sierpnia 1892 r. władze gubernialne wyraziły zgodę na lokalizację nowego cmentarza, którą zatwierdził 4 września 1892 r. Generał-Gubernator. 10 listopada 1892 r. Dozór Bóżniczy zawiadomił Prezydenta Miasta, że zamknięto stary cmentarz i otworzono nowy przy ul. Brackiej. W kwietniu 1898 r. nastąpiło otwarcie największego w Polsce Domu Przedpogrzebowego (powierzchnia zabudowy 850 m²) wzniesionego według projektu Adolfa Zeligsona, z inicjatywy Miny Konstadt – wdowy po Hermanie – która podarowała na ten cel 18 tys. rubli.

W roku 1956 oddano pomnik poświęcony ofiarom łódzkiego getta i obozów zagłady, w kształcie obelisku oraz świecznika i złamanego drzewa dębu.

Na cmentarzu dominują nagrobki w kształcie macewy, choć kwatery znajdujące się przy głównej alei mają charakter grobowców rodzinnych. Przy reprezentacyjnej alei stoi monumentalne mauzoleum Izraela Poznańskiego. Spotkać tu można także grobowce innych łódzkich przemysłowców, m.in. Barcińskich, Jarocińskich, Katsenbergów, Kohnów, Prussaków, Rosenblattów, Silbersteinów, Stillerów. Ponadto przy Brackiej pochowany jest m.in. malarz Stanisław Heyman (1843–1915), lekarz dr Seweryn Sterling (1864–1932), założyciel i długoletni dyrektor łódzkiego pogotowia ratunkowego dr Władysław Pinkus (1850–1929), przemysłowiec i finansista Herman Konstadt (1835–1895), rabin Gminy Żydowskiej w Łodzi Eliasz Chaim Majzel (1821–1912), podrabin łódzki wybrany do Sejmu Ustawodawczego RP Mojżesz Eliasz Halpern (zm. 1921), można też znaleźć mogiły rodziców poety Juliana Tuwima i kompozytora Artura Rubinsteina.

W 1980 r. cmentarz został wpisany do rejestru zabytków. W 1984 r. powołano do życia Społeczny Komitet Opieki nad Cmentarzem Żydowskim w Łodzi. Od lat 90. XX wieku zauważalna jest intensyfikacja działań na rzecz ratowania nekropolii, m.in. uporządkowano Pole Gettowe, odrestaurowano zabytkową mozaikę wewnętrznej kopuły grobowca Poznańskiego, poddano renowacji Dom Przedpogrzeboy.