Marek Michał Grechuta (ur. 10 grudnia 1945 w Zamościu, zm. 9 października 2006 w Krakowie) – polski piosenkarz, poeta, kompozytor i malarz, z wykształcenia architekt. Interesował się także rzeźbą i filozofią.

Uznawany za najważniejszego przedstawiciela polskiej poezji śpiewanej, wykorzystującego często elementy rocka, jazz-rocka i rocka progresywnego, szczególnie w początkowym okresie twórczości.

Marek Grechuta od najmłodszych lat uczył się gry na fortepianie. Ukończył zamojskie I Liceum Ogólnokształcące im. Jana Zamoyskiego.

W 1963 roku podjął studia architektoniczne na Politechnice Krakowskiej. Na wydziale architektury spotkał Jana Kantego Pawluśkiewicza, z którym założył Kabaret Architektów Anawa (z francuskiego en avant – naprzód), który wkrótce się przeobraził w zespół towarzyszący mu na występach.

Publiczny debiut muzyczny Grechuty miał miejsce w październiku 1967 roku, kiedy zajął drugie miejsce wśród wokalistów na Studenckim Festiwalu Piosenki w Krakowie, a wygrał piosenką Tango Anawa. W 1968 roku na VI KFPP w Opolu zdobył nagrodę dziennikarzy za piosenkę Serce, a rok później na VII KFPP jedną z głównych nagród (Nagroda TVP) za piosenkę Wesele. Z zespołem Anawa nagrał dwie swoje pierwsze płyty – Marek Grechuta & Anawa z 1970 roku oraz Korowód z 1971. W tym roku na IX KFPP w Opolu Grechuta zdobył główną nagrodę za piosenkę Korowód.

W 1971 Grechuta opuścił zespół Anawa i założył inny zespół o nazwie WIEM (W Innej Epoce Muzycznej). Z zespołem tym nagrał dwa albumy – Droga za widnokres oraz Magia obłoków. Płyty wypełnione były muzyką z elementami jazz-rocka, a wśród tekstów wykorzystano twórczość poetów współczesnych, takich jak Tadeusz Nowak, Tadeusz Śliwiak albo Mieczysław Jastrun.

Pięć lat później ponownie zaczął współpracę z Pawluśkiewiczem i pisanie muzyki do tekstów Witkacego. W 1977 na XV Krajowym Festiwalu Piosenki Polskiej w Opolu jego piosenka Hop – szklankę piwa zdobyła Nagrodę Grand Prix, również na tym festiwalu przez Krystynę Jandę wykonywana była piosenka Guma do żucia, której muzykę i słowa napisał Marek Grechuta. Grechuta był również wraz z Krzysztofem Jasińskim i Janem Kantym Pawluśkiewiczem, współautorem musicalu Szalona lokomotywa według Stanisława Ignacego Witkiewicza, prezentowanego w latach 1977-1980, m.in. w krakowskim Teatrze STU oraz katowickim Spodku

W 1976 Marek Grechuta rozpoczął współpracę z Piwnicą pod Baranami, która trwała blisko 10 lat.

W 1979 roku nagrał płytę z pieśniami do słów poety Tadeusza Nowaka, które poza nim zaśpiewali Teresa Iwaniszewska-Haremza, Magda Umer oraz Marian Opania. Utwory te, pochodzące ze spektaklu Zapach łamanego chleba nie spotkały się jednak z dobrym przyjęciem[1]. W 1981 ukazały się Śpiewające obrazy, płyta nagrana ponownie z zespołem Anawa, na której znalazły się piosenki inspirowane obrazami Van Gogha, Picassa, Degasa, Moneta, Renoira i Wyspiańskiego, a także muzyka ze spektaklu Otello.

W 1984 roku wspólnie z Krystyną Jandą nagrał płytę "W malinowym chruśniaku", z wierszami Bolesława Leśmiana. Do własnych tekstów wrócił w 1986 roku, wydając płytę Wiosna - ach to ty. Wypełniona była lżejszą muzyką i przyniosła tytułowy przebój, zawierała też fragmenty muzyki ze spektakli Colas Breugonon, Tumor Witkacego i Kroniki Olsztyńskiej. W 1987 roku napisał muzykę do przedstawienia teatralnego Jana Brzechwy – Kopciuszek. W 1989 roku wydał płytę Krajobraz pełen nadziei, a w 1991 Piosenki dla dzieci i rodziców, nagraną wspólnie z aktorami Teatru Starego w Krakowie oraz dziecięcym chórem Gama.

Rok 1994 przyniósł kolejną płytę Dziesięć ważnych słów, zawierająca utwory poświęcone istotnym wartościom w życiu. Grechuta nawiązywał na niej do Dekalogu, określając ją jako dziesięć przykazań człowieka współczesnego.

W roku 2003 wspólnie z grupą Myslovitz wykonał cover ich przeboju Kraków który znalazł się na dwupłytowym albumie The Best of Myslovitz. Ostatnią płytą Grechuty z premierowym materiałem były Niezwykłe miejsca (2004), gdzie znalazły się piosenki poświęcone miejscom, które go oczarowały.

W 2000 ukazał się zestaw Świecie nasz zawierający wszystkie 13 albumów Grechuty. Kompilacja otrzymała w 2001 Nagrodę Muzyczną Fryderyk w kategorii "najlepsza reedycja". Zestaw został wznowiony w roku 2005, uzupełniono go wtedy o album Niezwykłe miejsca, a także o składającą się z nagrań archiwalnych płytę Godzina miłowania.

W roku 2006 na 43 KFPP w Opolu Marek Grechuta został uhonorowany Grand Prix tego festiwalu (Nagroda Prezesa TVP).

17 października 2006 r. został pochowany w Alei Zasłużonych Cmentarza Rakowickiego w Krakowie. Pogrzeb poprzedziła msza święta w Kościele Mariackim. Podczas Mszy artyści Piwnicy pod Baranami zaśpiewali Przychodzimy, odchodzimy i Dezyderata. Gdy trumna z ciałem Marka Grechuty opuszczała bazylikę rozległy się oklaski, którym towarzyszyła melodia piosenki artysty Ocalić od zapomnienia. Od bramy Cmentarza Rakowickiego trumnę Marka Grechuty nieśli jego przyjaciele z Piwnicy pod Baranami m.in.: Grzegorz Turnau, Jan Kanty Pawluśkiewicz, Zbigniew Preisner. Nad grobem Jan Kanty Pawluśkiewicz odczytał wiersz napisany przez Leszka Aleksandra Moczulskiego. W pogrzebie Grechuty uczestniczyli m.in.: Grzegorz Turnau, Mirosław Czyżykiewicz, Jacek Zieliński, Anna Szałapak, Jacek Wójcicki, Artur Rojek, Leszek Wójtowicz i prezydent Krakowa Jacek Majchrowski.

Życie prywatne i działalność pozamuzyczna

Od 1970 był żonaty z Danutą, miał syna Łukasza – absolwenta Akademii Sztuk Pięknych. Marek Grechuta wziął udział w programie Ktokolwiek widział, ktokolwiek wie, w którym poruszano sprawę zaginięcia jego syna w 1999 roku. Syn odnalazł się po 8 miesiącach.

Grechuta był aktywnym malarzem, odbywały się wystawy obrazów jego autorstwa, m.in w Krakowie (1981), Bytomiu (1984) czy Myślenicach (1986). W 1969 wystąpił w filmie Polowanie na muchy w reżyserii Andrzeja Wajdy .

Upamiętnienie

9 października 2007, w pierwszą rocznicę śmierci artysty, na Cmentarzu Rakowickim odsłonięto jego pomnik. Uroczystość poprzedził przemarsz korowodu złożonego z przyjaciół poety i miłośników jego twórczości.

W 2008 roku powstał film dokumentalny o Marku Grechucie "Danuta i Marek Grechutowie" (24 min) w ramach serialu "Taka miłość się nie zdarza", wyreżyserowany przez Dagmarę Kossak, a wyprodukowany przez TVN Style .

W 2009 roku powstał film dokumentalny o życiu Marka Grechuty, "Gdziekolwiek będę...", wyreżyserowany przez Piotra Poraj-Poleskiego i sfinansowany przez Państwowy Instytut Sztuki Filmowej oraz Telewizję Polską. Scenariusz filmu, obok reżysera, współtworzyła Danuta Grechuta.

NBP planował emisję monety z wizerunkiem Marka Grechuty w ramach serii „Historia polskiej muzyki rozrywkowej”, lecz plany te nie zostały dotąd zrealizowane.

Piosenka Marka Grechuty Dni, których nie znamy jest nieoficjalnym hymnem kibiców drużyny piłkarskiej Korony Kielce. Utwór jest odgrywany i śpiewany przed meczami drużyny na Stadionie Miejskim w Kielcach.

Ordery i odznaczenia

• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (2000)
• Złoty Medal Zasłużony Kulturze Gloria Artis (2005)
• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (2006, pośmiertnie)

Dyskografia

Albumy studyjne

• Marek Grechuta & Anawa (1970)
• Korowód (1971)
• Droga za widnokres (1972)
• Magia obłoków (1974)
• Szalona lokomotywa (1977)
• Pieśni Marka Grechuty do słów Tadeusza Nowaka (1979)
• Śpiewające obrazy (1981)
• W malinowym chruśniaku (1984)
• Wiosna - ach to ty (1987)
• Krajobraz pełen nadziei (1989)
• Piosenki dla dzieci i rodziców (1991)
• Dziesięć ważnych słów (1994)
• Niezwykłe miejsca (2003)

Albumy koncertowe

• Upojenie (1994)
• The Best (1997)
• Serce (2001)

Single

• Gaj / Mały barek w Santa Cruz (1977, z Marylą Rodowicz)
• Muza Pomyślności / Głos (1978)
• Hop Szklankę Piwa / Song O Ciszy (1979, z Jonaszem Koftą)

EP

• Serce (1969)
• Maryla Rodowicz i Marek Grechuta (1977, z Marylą Rodowicz)
• Kraków (2003, z Myslovitz)

Kompilacje

• To pejzaż mojej ziemi (1973)
• Zagrajcie nam dzisiaj wszystkie srebrne dzwony (1975)
• Songi Teatru STU (1978)
• Piosenki Solidarności (1981)

• Złote przeboje (1990)
• Ocalić od zapomnienia (1990)
• Jeszcze pożyjemy (1993)
• Złote przeboje 2 (1998)
• Złota kolekcja: Dni, których nie znamy (1999)
• Świecie nasz (2000/2005)
• Piwnica pod Baranami (2001)
• Złota kolekcja: Gdzieś w nas (2004)
• Godzina miłowania (2005)
• Unikaty (2006; płyta dołączona do książki "Marek Grechuta. Portret artysty")
• 40 piosenek (2011)

Albumy poświęcone Markowi Grechucie

• Wojciech Majewski Quintet Grechuta (2001)
• Grzegorz Turnau Historia pewnej podróży (2006)
• Michał Bajor Piosenki Marka Grechuty i Jonasza Kofty (2009)
• Dzień dobry Dzień dobry Panie Marku (2010)
• Plateau Projekt Grechuta (2011)
• Chór Kameralny Fermata Grechuta niejednym głosem (2012)

Książki o Marku Grechucie

• Wojciech Majewski Marek Grechuta. Portret artysty (2006)
• Danuta Grechuta, Jakub Baran Marek. Marek Grechuta we wspomnieniach żony Danuty (2011)
• Marta Sztokfisz Chwile, których nie znamy. Opowieść o Marku Grechucie (2013)

Zbiorki poezji Marka Grechuty

Źródło

• Będziesz się uśmiechać (1984)
• Na serca dnie (1990)
• Krajobraz pełen nadziei (1991)