Michał Goleniewski, ros. Михал Голеневский (ur. 16 sierpnia 1922 w Nieświeżu, zm. 2 lipca 1993 w Nowym Jorku) – podpułkownik, oficer polskiego wywiadu (Departamentu VII Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego – Departamentu I Ministerstwa Spraw Wewnętrznych) i kontrwywiadu. Współpracował z CIA od 1959 roku.

Ojciec Jerzego Goleniewskiego, gitarzysty zespołu Breakout*.

Życiorys

Wczesne życie

Syn księgowego, urodził się w Nieświeżu. Jego wykształcenie ograniczyło się do 4 klas gimnazjum, które zdołał ukończyć do wybuchu II wojny światowej w 1939 roku. W czasie okupacji niemieckiej aresztowano go za działalność w organizacji niepodległościowej. Następnie pracował w Wolsztynie.

Polityk

Po ustanowieniu władzy komunistycznej w Polsce, został przyjęty do Polskiej Partii Robotniczej i do pracy w organach bezpieczeństwa. W strukturach Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego szybko awansował. Po reorganizacji organów bezpieczeństwa pod koniec 1954 roku (zlikwidowano MBP i powstał Kds.BP), Goleniewski został mianowany wicedyrektorem Departamentu II (kontrwywiad) Komitetu ds. Bezpieczeństwa Publicznego. W latach 1955-1957, był zastępcą szefa Głównego Zarządu Informacji, a w 1958 roku przeszedł ponownie do organów bezpieczeństwa i wywiadu, tym razem jako naczelnik Wydziału VI (wywiad naukowo-techniczny) Departamentu I MSW – wywiad. Uważany był przez zwierzchników za oficera wybitnie inteligentnego, choć trudnego pod względem charakteru. Działał jako mąż zaufania NKWD i KGB w polskich strukturach wywiadowczych. W latach służby otrzymał m.in. Medal Zwycięstwa i Wolności 1945, Brązowy, Srebrny i Złoty Krzyż Zasługi, Odznakę „10 Lat w Służbie Narodu” i Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski.

W 1959 roku rozesłał do placówek CIA w Europie listy wyjawiające szczegóły szpiegowskiej działalności Harry’ego Houghtona, agenta w strukturach administracji brytyjskiej. W styczniu 1961 roku, wraz ze swą kochanką zgłosił się w rezydenturze wywiadu amerykańskiego w Berlinie Zachodnim. Wyjawił wówczas miejsce, w którym ukrył kolekcję mikrofilmów zawierających tajne materiały oraz zdekonspirował znane sobie siatki szpiegowskie na Zachodzie. Dzięki jego zeznaniom ujęto groźnego agenta George’a Blake’a oraz Gordona Lonsdale’a (Konon Mołodyj).

W PRL skazano go zaocznie w 1961 roku na karę śmierci.

Ostatnie lata

Po pewnym czasie Michał Goleniewski zaczął twierdzić, że jest cudownie ocalałym carewiczem Aleksym, zbiegłym do Polski w 1917 roku. We wrześniu 1964 roku, obwołano go nawet następcą tronu Rosji. Wraz z utwierdzaniem swych roszczeń do korony rozszerzał swoje oskarżenia o szpiegostwo na rzeczZwiązku Radzieckiego. Objął nimi m.in. profesora Harvardu Henry’ego Kissingera, późniejszego sekretarza stanu USA oraz oficera brytyjskiej tajnej służby (Secret Service – MI5, następnie jej szefa), Michaela Hanleya. Budziło to coraz większe wątpliwości oficerów pracujących z Goleniewskim, a niektórzy uważali go nawet za schizofrenika.

Innego zdania byli James Jesus Angleton i późniejszy dyrektor CIA, Richard Helms. Obaj twierdzili, że zachowanie Goleniewskiego było sprytną grą, maskującą fakt, iż cały czas podlegał kontroli KGB, które za jego pośrednictwem zdecydowało się wydać część swojej agentury. Potwierdzał to jego były zwierzchnik, dyrektor Departamentu I MSW (1956-1961), pułkownik Witold Sienkiewicz:

Sprawa Michała Goleniewskiego miała być specjalną kombinacją operacyjną, przeprowadzaną przez wywiad polski, Departament I MSW, wspólnie z wywiadem Związku Radzieckiego I Zarząd Główny KGB. Myślę, że Goleniewski nie był większym wariatem niż my wszyscy.

Zmarł w nowojorskim szpitalu w wieku 71 lat. Przyczyną śmierci była przewlekła choroba.