Olga Boznańska (ur. 15 kwietnia 1865 w Krakowie, zm. 26 października 1940 w Paryżu) – polska malarka okresu modernizmu działająca w Monachium i Paryżu.

Była córką Adama Nowiny Boznańskiego i Eugenii Mondan. Adam Boznański był inżynierem, ukończył wiedeńską politechnikę. Eugenia Mondan była Francuzką, interesowała się sztuką, sama rysowała.

Olga Boznańska od najmłodszych lat uczyła się rysunku. Malarstwa uczyła się u Antoniego Piotrowskiego, Kazimierza Pochwalskiego, a następnie na Kursach Malarskich imienia Adriana Baranieckiego. W 1886 wyjechała kontynuować naukę w Monachium. Jako kobieta nie miała możliwości wstępu do Akademii Sztuk Pięknych, kształciła się więc w prywatnych, monachijskich szkołach Karla Kricheldorfa i Wilhelma Dürra. W 1892 umarła jej matka.

W 1896 zrezygnowała z nauczycieli i wynajęła własną pracownię. W tym czasie zaczęła wystawiać swoje prace w Monachium, Warszawie, Berlinie, Wiedniu. Dwa lata później pojawiły się pierwsze sukcesy. Za Portret malarza Pawła Nauena otrzymała z rąk arcyksięcia Karola Ludwika w Wiedniu złoty medal, a w Londynie za Portret miss Mary Breme – wyróżnienie. W 1896 jury paryskiego Societe des Beaux-Arts przyjęło na wystawę jej obraz. Po ostatnich sukcesach, dostała nawet propozycję objęcia katedry malarstwa na wydziale kobiet w krakowskiej Szkole Sztuk Pięknych, którą odrzuciła.

W 1898 przeprowadziła się do Paryża. W tym też roku została członkiem Towarzystwa Artystów Polskich „Sztuka”. W 1900 na wystawie w New Gallery w Londynie dostała złoty medal. Na Wystawie Światowej w Paryżu otrzymała wyróżnienie. Nie miała tylko sukcesów w życiu osobistym. W tym roku nastąpiło zerwanie długoletniego narzeczeństwa z malarzem Józefem Czajkowskim. W 1901 po raz pierwszy wystawiała w Pittsburghu. Rząd francuski kupił Bretonkę i Portret panny Dygat do państwowych zbiorów sztuki. Została członkiem Société Nationale des Beaux Arts.

W 1906 umarł jej ojciec. Rok później Carnegie Institute w Pittsburghu przyznał jej srebrny medal. W 1912 na wystawie w Pittsburghu, wraz z Claude’em Monetem i Augustem Renoirem, reprezentowała Francję. W Amsterdamie na międzynarodowej wystawie zdobywa srebrny medal. W 1914 warszawska Szkoła Sztuk Pięknych zaproponowała jej stanowisko profesora. W 1923 ponownie reprezentowała szkołę francuską w Pittsburghu wśród takich artystów jak Pierre Bonnard, Maurice Denis. W 1924 została odznaczona Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski.

Jej sława powoli malała. Miała coraz mniej zamówień na portrety, głównym jej źródłem utrzymania stał się czynsz z krakowskiej kamienicy. W 1932 po raz ostatni przyjechała do Krakowa. W 1937 na Wystawie Światowej w Paryżu otrzymała Grand Prix. Na weneckim Bienale w 1938 sprzedała pięć obrazów, w tym Portret pani Dygatowej, który zakupił król włoski. Był to jej ostatni sukces. Dwa lata później umarła.

Twórczość

Była portrecistką, w każdym razie to portrety przyniosły jej największą sławę. Pracowała głównie w pracowni. Częstym motywem jej obrazów są wnętrza pracowni lub widoki z okna.

Farbę kładła małymi dotknięciami pędzla i czekała, aż podeschnie. Metoda ta gwarantowała, że jej paleta nie będzie sprawiała wrażenia „brudnej” (mimo używania odcieni szarości i ciemnych brązów). Już w okresie pobytu w Monachium zrezygnowała z pokrywania gotowych obrazów werniksem. Z czasem coraz częściej zamiast na płótnie, malowała na lekko zagruntowanej tekturze, dzięki czemu uzyskiwała matowość, która pozwalała jej na wyrafinowane efekty kolorystyczne.

Boznańska a impresjonizm

Błędem jest łączenie Boznańskiej z impresjonizmem. Często stosowała barwy lokalne i czerń, kolory odrzucane przez impresjonistów. Różnił ją też stosunek do natury. Zmysłowy zachwyt powierzchnią zjawisk w świetle leżący u podstaw impresjonizmu zastępowała w swych portretach wnikliwą analizą psychologiczną i dążeniem do silnej ekspresji.

Stosowana przez nią zasnuta mgłą paleta niewiele ma wspólnego z feerią barw typowych dla Moneta, van Gogha czy Renoira. Podczas gdy impresjoniści opuszczali pracownie i badali wpływ światła słonecznego na kolor, Boznańska niemal nigdy nie malowała w plenerze. Nie traktowała też (jak impresjoniści) postaci ludzkich jako elementu krajobrazu lub każdego innego motywu malarskiego. Koncentrowała się na portrecie psychologicznym, odzwierciedlającym wewnętrzną prawdę o portretowanej postaci, a nie ulotną chwilę lub iskrzącą plamę barwną. W jej obrazach światło żyje własnym życiem i nie jest uzależnione od pogody czy pory dnia.

Około 1900 r. ukształtowała już swój własny styl. W jej malarstwie dominował walor, gra tonów i półtonów, nadających obrazom specyficzną mglistość i tajemniczość. Ówcześni krytycy paryscy słusznie więc nie dopatrywali się związku Boznańskiej z impresjonizmem. Sama artystka zapytana kiedyś o swoją zależność od impresjonizmu uznała takie pytanie za absurdalne: „Ja i impresjonizm?”.

Jej twórczość zaliczana jest do nurtu postimpresjonizmu.

Wybrane dzieła

• Anemony, 1901, olej na tekturze, 49 × 36 cm, Muzeum Narodowe w Warszawie
• Autoportret z japońską parasolką, 1892, olej na płótnie, 65 × 52 cm, Muzeum Narodowe we Wrocławiu
• Dziewczynka z chryzantemami, 1894, olej na tekturze, 88,5 x 69 cm, Muzeum Narodowe w Krakowie
• Dziewczynka z koszem jarzyn w ogrodzie, 1891, olej na płótnie, 124 × 85 cm, Muzeum Narodowe w Warszawie;
• Imieniny babuni, 1889, olej na płótnie, 79 × 60 cm, Muzeum Narodowe w Warszawie
• Kwiaciarki, 1889, olej na płótnie, 65 × 85 cm, Muzeum Narodowe w Krakowie
• Kwiaty, po 1920, olej na desce, 29,5 × 41 cm, Muzeum Narodowe w Krakowie
• Martwa natura z kwiatami, ok. 1930., olej na tekturze, 70 × 50 cm, Muzeum Narodowe w Krakowie
• Martwa natura z wazą, 1918, olej na tekturze, 38,5 × 57,5 cm, Muzeum Narodowe w Warszawie
• Młoda kobieta z dzieckiem, 1902, olej na tekturze, 58,5 × 46,5 cm, Kolekcja prywatna Marka Michniczuka, Paryż
• Motyw z Paryża, ok. 1903, olej na desce, 33 × 24 cm, Muzeum Narodowe w Krakowie
• W oranżerii, 1890, olej na płótnie, 235 × 180 cm, Muzeum Narodowe w Warszawie
• Portret chłopca w gimnazjalnym mundurku, ok. 1890, olej na płótnie, 180 × 100 cm, Muzeum Narodowe w Warszawie
• Portret dwojga dzieci na schodach, 1898, olej na płótnie, 102 × 75 cm, Muzeum Narodowe w Poznaniu
• Portret Heleny Chmielarczykowej, 1909, olej na płótnie, 110 × 80 cm, Muzeum Śląskie w Katowicach
• Portret kobiety (Cyganka), 1888, olej na płótnie, 16 5x 53 cm, Muzeum Narodowe w Krakowie
• Portret kobiety w białej sukni, 1890, olej na płótnie, 150 × 100 cm, Muzeum Narodowe w Krakowie
• Portret malarza Pawła Naumena, 1893, olej na płótnie, 121 × 91 cm, Muzeum Narodowe w Krakowie
• Portret młodej kobiety w bieli, 1912, olej na tekturze, 113 × 88 cm, Musée d'Orsay, Paryż
• Portret pani D., 1913, olej na tekturze, 117 × 71,5 cm, Musée d'Orsay, Paryż
• Portret pani w białym kapeluszu, 1906, olej na tekturze, 107 × 80 cm, Muzeum Górnośląskie, Bytom
• Portret panny Dygat, 1903, olej na tekturze, 82 × 60 cm, Musée d'Orsay, Paryż
• W Wielki Piątek (Zakonnica, Zakonnica modląca się w kościele), 1890, olej na płótnie, 240 × 158 cm, Kościół Mariacki w Krakowie

Odznaczenia

• 1912: Legia Honorowa
• 1924: Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski
• 1936: Złoty Wawrzyn Akademicki Polskiej Akademii Literatury
• 1938: Krzyż Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski