Sieciech - możnowładca małopolski z rodu Starżów-Toporczyków. Żył na przełomie XI/XII w. Palatyn Władysława Hermana w latach 1080-1100.

Kontrowersyjna postać okresu średniowiecza Polski. Sieciech jest drugim (poza Masławem) udokumentowanym możnym spoza kręgów dynastycznych, który swoimi działaniami dążył do jawnego przejęcia władzy w Polsce.

Działalność polityczna Sieciecha

W okresie piastowania funkcji palatyna (1080-1100) prawdopodobnie przyczynił się do wygnania Bolesława Śmiałego, zwiększając swoje wpływy na dworze książęcym Władysława Hermana. Palatyn miał pod sobą dwór i osobę księcia, pod nieobecność władcy sprawował najwyższe funkcje wojskowe i państwowe. W ambicjach osiągnięcia godności książęcej pomagała mu Judyta Maria, żona Hermana. Prawdopodobnie była kochanką Sieciecha. Do najwyższych godności państwowych wynosił także swoich popleczników.

Faktycznie palatyn rządził Księstwem; bił własną monetę; był pierwszym opiekunem Bolesława Krzywoustego. Władysław popadł w zależność od swojego stronnika, któremu być może zawdzięczał wyniesienie na tron. W działalności Sieciecha niemałą rolę odgrywały takie cechy jak - ambicja, żądza władzy i chęć wzbogacenia się. Dla osiągnięcia swych celów palatyn potrafił użyć gwałtownych środków, mających dać mu możliwość długotrwałej władzy w kraju.

W 1090 Sieciech, z pomocą dowodzonego przez siebie rycerstwa opanował i przyłączył Pomorze Gdańskie. Zainspirowana przez niego ekspansja doprowadziła do krótkotrwałego opanowania grodów: Nakło, Czarnków, Wyszogród i Świecie. W ważniejszych grodach umieścił polskie załogi. Pozostałe spalono. W kilka miesięcy później doszło do buntu miejscowych elit, co doprowadziło do przywrócenia suwerenności ziem wschodniopomorskich.

W I poł. lat 90. XI w. nastąpiły represje Sieciecha wobec możnych, tj. sprzedawanie w niewolę, usuwanie z urzędów, wyroki, wygnania. Na skutek działań palatyna nastąpiła masowa emigracja polityczna z ziem polskich do Czech. Śląscy możni (opozycjoniści) porwali i sprowadzili w 1093 do ojczyzny Zbigniewa, pierworodnego syna Władysława Hermana. Pomocy w sprowadzeniu Zbigniewa do Księstwa udzielił Brzetysław II, książę Czech. Młody książę wraz z emigrantami politycznymi przybył do Wrocławia, gdzie początkowo był pod silnym wpływem opozycyjnej arystokracji. Schronienia pierworodnemu udzielił kasztelan wrocławski Magnus. Herman uznał to za spisek śląskich możnych. Wyruszył na Wrocław wraz z posiłkami węgierskimi. Podczas nieudanej interwencji Hermana i po nielojalnych działaniach Węgrów, którzy uprowadzili Sieciecha i Bolesława Krzywoustego, książę polski został zmuszony do uznania pierworodnego syna za swego prawowitego następcę.

Wydany w 1093 akt legitymizacji przyznawał starszemu synowi prawa pochodzenia i dziedziczenia tronu. Po ucieczce Sieciecha i Bolesława z niewoli, na polecenie palatyna zorganizowano wyprawę na Śląsk i Kujawy celem unieważnienia aktu legitymizacji. Po przegranej bitwie nad Gopłem w 1096 Zbigniew został uwięziony, a następnie – na skutek interwencji biskupów w maju 1097 lub 1099 – uwolniony. Przywrócono mu także utracone prawa.

Po odkryciu rzeczywistych zamiarów Sieciecha i Judyty Marii - Zbigniew nawiązał porozumienie z nastoletnim Bolesławem. Obaj bracia stanowczo zażądali przekazania im rządów. Herman zgodził się na podział swoich domen na dzielnice. Bolesław otrzymał Małopolskę, Śląsk, Ziemię Lubuską z zachodnim skrawkiem Wielkopolski sięgającym po granicę pomorską. Zbigniew natomiast otrzymał Wielkopolskę (włącznie z Gnieznem), Kujawy, ziemię łęczycką, sieradzką oraz Mazowsze (z Płockiem). Mazowsze wraz z siedzibą w Płocku zostało jednak pod kontrolą Hermana, podobnie jak ważniejsze grody w dzielnicy Bolesława, tj. Wrocław, Kraków i Sandomierz.

Podział państwa i dopuszczenie synów Hermana do współrządów - zaniepokoiło Sieciecha. Palatyn rozpoczął przygotowania do rozprawy z braćmi. Wiedział, że podział kraju na dzielnice może osłabić jego pozycję. Nadal obsadzał stanowiska swoimi ludźmi w dzielnicach juniorów, co przy zarządzaniu centralnej administracji powodowało iluzoryczność podziału Księstwa.

Bolesław i Zbigniew na wieść o zbliżającym się konflikcie postanowili zawiązać opozycyjną koalicję. Doszło do tego na wiecu zorganizowanym we Wrocławiu z inicjatywy możnowładcy polskiego Skarbimira. Postanowiono usunąć dotychczasowego opiekuna Bolesława, Wojsława (powinowatego Sieciecha), oraz zorganizować wyprawę przeciw palatynowi. W 1099 pod Żarnowcem nad Pilicą doszło do starcia zbuntowanej opozycji z wojskami Hermana i Sieciecha. Buntownicy wygrali bitwę, a książę Władysław wyraził zgodę na trwałe usunięcie Sieciecha z zajmowanego stanowiska.

W kilka miesięcy później siły opozycji przeciwko palatynowi zostały skierowane w stronę Sieciechowa, gdzie ukrył się palatyn. Nieoczekiwanie Herman z niewielkimi oddziałami przyszedł z pomocą obleganemu. W tej sytuacji juniorzy postanowili pozbawić Hermana władzy. Do konfliktu doszło w okolicach Płocka. Herman po przegranej bitwie zobowiązał się do wygnania Sieciecha z kraju. Na przełomie 1100/1101 palatyn opuścił Polskę, udając się na ziemie niemieckie. Do kraju wrócił po kilku latach, jednak w Księstwie Polskim nie odegrał już żadnej roli. Prawdopodobnie został oślepiony.

Monety palatyna

Za sprawą palatyna Sieciecha wybito pierwsze w Polsce monety prywatne. Znane są dwa typy monet palatyna (choć dawniej wyliczano ich więcej, niesłusznie zaliczając w poczet jego działalności menniczej monety obce). Oba noszą w polu awersu znak wojewody i legendę otokową ZETECH (Sieciech), która jest zapewne drugim najstarszym zabytkiem piśmiennictwa polskiego (a pierwszym imieniem oddanym po polsku). Monety te były prawdopodobnie wybijane w Sieciechowie oraz w drugiej mennicy koło Krakowa, w okresie lat 1090–1100. Największy zbiór denarów Sieciecha (122 sztuki ze 150 znanych w ogóle) pochodzący z odkrytego w 1935 skarbu ze Słuszkowa znajduje się w Muzeum Okręgowym Ziemi Kaliskiej w Kaliszu.

Geneza imienia

Sieciech (Zetech), jest staropolskim imieniem słowiańskim, dwuczłonowym. Oznacza tego, który czerpie radość z życia. Imieniny przypadają na 20 sierpnia. Imię to przetrwało dzięki polskiemu dziejopisarstwu, wybijanym monetom z tym imieniem (ZETECH), oraz jednej z legend o Sobótce, gdzie ukochanym miał być rzekomy rycerz Sieciech.