Siergiej Siergiejewicz Prokofjew, ros. Серге́й Сергеевич Проко́фьев (ur. 11 kwietnia?/23 kwietnia 1891 w Soncowce, w Rosji, zm. 5 marca 1953 w Moskwie, ZSRR) – rosyjski kompozytor muzyki poważnej i filmowej oraz pianista. Jeden z najwybitniejszych, najpopularniejszych i najczęściej nagrywanych kompozytorów XX w. Jako pianista, kontynuator tradycji świetnych rosyjskich kompozytorów- pianistów: Antona Rubinsteina, A. Skriabina czy S. Rachmaninowa. Jako kompozytor muzyki fortepianowej stworzył własny styl, którego cechą charakterystyczną jest szczególnie intensywne wykorzystanie dynamicznych możliwości instrumentu i związanych z nimi efektów dźwiękowych, charakteryzujący się ilustracyjnością, humorem, bogatą ekspresją, umiejętnym łączeniem dysonansu z tonalnością oraz elementów muzyki industrialnej z elementami ludowymi. Wraz z Igorem Strawinskim, Dymitrem Szostakowiczem i Paulem Hindemithem jeden z najważniejszych reprezentantów neoklasycyzmu w muzyce. Wykształcił rozpoznawalny styl, Popularność zawdzięcza przede wszystkim Symfonii Klasycznej, bajce symfonicznej Piotruś i Wilk, III Koncertowi fortepianowemu C-dur, baletowi Romeo i Julia, suicie Porucznik Kiże oraz muzyce do filmów Siergieja Eisensteina.

Z muzyką Prokofjew zapoznał się w domu rodzinnym dzięki matce, która udzielała mu pierwszych lekcji gry na fortepianie gdy miał 5 lat. Pierwsze próby kompozytorskie – walce, marsze, dwie opery: Olbrzym i Na bezludnych wyspach, zwróciły uwagę Siergieja Taniejewa. Za jego namową Prokofjew rozpoczął w 1902 roku naukę muzyki (harmonia i kompozycja) u Reinholda Gliere'a. Po dwóch latach wstąpił do konserwatorium petersburskiego (harmonia i kontrapunkt – Anatol Liadow, orkiestracja – Nikołaj Rimski-Korsakow, dyrygentura – M. Czeriepin, fortepian – Anna Jesipowa). W 1908 wziął po raz pierwszy udział w „Wieczorach Muzyki Współczesnej” S. Diagilewa. W 1914 roku Prokofjew ukończył konserwatorium jako świetny pianista i kompozytor, odznaczony pierwszą nagrodą za I Koncert fortepianowy. W 1918 roku opuścił kraj, udając się najpierw do Ameryki, później do Francji. Szybko zdobył sławę znakomitego pianisty-wirtuoza i niezwykle oryginalnego kompozytora. W Paryżu nawiązał współpracę z Siergiejem Diagilewem. Pisał dla niego balety: Syn marnotrawny, Nad Dnieprem, Stalowy krok. Tutaj związany był z bardzo kosmopolityczną grupą Triton (obok Milhauda, Honegerra, Poulenca i Martinu). W 1932 roku powrócił na stałe do Rosji, gdzie prócz pracy kompozytorskiej zajmował się pedagogiką prowadząc klasę kompozycji w Konserwatorium w Moskwie.

W całej twórczości Prokofjewa zaobserwować można charakterystyczne dla jego stylu cechy: ogólna antyromantyczność, nieustępliwość rytmiki (często ostinatowej), gwałtowna dynamiczność, liryzm, humorystyczne w intencjach cytowanie znanych zwrotów melodyczno-harmonicznych, uchwytność melodyki, pikanteria harmoniczna i kolorystyczna, ogólna przejrzystość założeń i mistrzowska precyzja ich realizacji.

On sam tak charakteryzował przemiany w swojej muzyce:

Pierwsza linia – klasyczna, raz przyjmuje postać neoklasyczną (sonaty, koncerty), to znowu naśladuje klasykę XVIII wieku (gawoty). Druga linia – nowatorska początkowo była poszukiwaniem własnego języka harmonicznego, następnie zmieniła się w poszukiwanie języka do wyrażania silnych emocji (Sarkazmy, Suita scytyjska, Gracz, Siedmiu, II Symfonia i in.). Chociaż dotyczy ona przede wszystkim języka harmonicznego, należą tu jednak także nowości w intonacji melodii, w instrumentacji i dramaturgii. Trzecia linia – linia tokkatowa albo, jeśli kto woli, motoryczny, to prawdopodobnie linia najmniej cenna. Linia czwarta – liryczna: początkowo pojawia się jako liryczno-kontemplacyjna, czasami niezupełnie związana z melodią..., czasami zaś związana z melodią dłuższą lub krótszą (m.in. początek Koncertu skrzypcowego). Linia ta pozostawała niezauważona albo zauważono ją po upływie czasu. Liryki w ciągu długiego czasu odmawiano mi w ogóle i, nie podsycana, rozwijała się powoli. Za to później zwracałem na nią coraz więcej i więcej uwagi.

Śmierć

Zmarł 5 marca 1953. Tego samego dnia zmarł również przywódca Związku Radzieckiego Józef Stalin. Zgon Stalina skupił na sobie uwagę całego narodu, w związku z czym śmierć kompozytora była nieomalże niezauważona, a państwowe uroczystości żałobne uniemożliwiały przeprowadzenie pogrzebu Prokofjewa. Zbieg tych dwóch wydarzeń stał się także tematem anegdoty, związanej z osobą dyrygenta Grzegorza Fitelberga, dyrektora Wielkiej Orkiestry Symfonicznej Polskiego Radia – dzień po śmierci Stalina i Prokofjewa Fitelberg po przyjściu na próbę orkiestry miał zwrócić się do muzyków słowami: Panowie, proszę wstać. Dziś w nocy umarł wielki radziecki kompozytor Siergiej Prokofjew. Proszę uczcić minutą ciszy. Po minucie miał z kolei powiedzieć do koncertmistrza: Panie Wochniak, podobno Stalin też umarł.

Najważniejsze dzieła

Popiersie Siergieja Prokofjewa w Alei Sław na Skwerze Harcerskim w Kielcach Opery

• Gracz, op. 24 (1915-1916)
• Miłość do trzech pomarańczy, op. 33 (1919)
• Ognisty anioł, op. 37 (1919-1927)
• Siemion Kotko, op. 81 (1939)
• Zaręczyny w klasztorze, op. 86 (1940)
• Wojna i pokój, op. 91 (1941-1942)
• Opowieść o prawdziwym człowieku (1948, Kijów 1961)

Balety

• Błazen (Bajka o błaźnie, co siedmiu błaznów przechytrzył), op. 21 (1915-1920)
• Stalowy krok, op. 41 (1925)
• Syn marnotrawny, op. 46 (1928)
• Nad Dnieprem, op. 51 (1930)
• Romeo i Julia, op. 64 (1935-1936)
• Kopciuszek , op. 87 (1940-1944)
• Baśń o kamiennym kwiecie, op. 118 (1948-1950)
• "Piotruś i Wilk"(1936)

Muzyka filmowa

• Porucznik Kiże (1933)
• Aleksander Newski (1938)
• Iwan Groźny, op. 116 (1942-1945)

Symfonie

• I Symfonia D-dur "Klasyczna", op. 25 (1916-1917)
• II Symfonia d-moll, op. 40 (1924)
• III Symfonia c-moll, op. 44 (1928)
• IV Symfonia C-dur, op. 47 (1930), ponownie zredagowana w 1947 r. jako op. 112
• V Symfonia B-dur, op. 100 (1944)
• VI Symfonia es-moll, op. 111 (1945-1947)
• VII Symfonia cis-moll, op. 131 (1951-1952)

Koncerty

• fortepianowe
  • I Koncert fortepianowy Des-dur, op. 10 (1911-1912)witalistyczny
  • II Koncert fortepianowy g-moll, op. 16 (1913), ponownie zredagowany w 1923 r. jeden z najtrudniejszych koncertów fortepianowych
  • III Koncert fortepianowy C-dur, op. 26 (1917-1921)najbardziej znany
  • IV Koncert fortepianowy B-dur (na lewą rękę), op. 53 (1931)
  • V Koncert fortepianowy G-dur, op. 55 (1932)
• skrzypcowe
  • I Koncert skrzypcowy D-dur, op. 19 (1916-1917)
  • II Koncert skrzypcowy g-moll, op. 63 (1935)
• wiolonczelowe
  • Symfonia-Koncert e-moll na wiolonczelę i orkiestrę, op. 125 (1950-1952); w pierwszej redakcji jako I Koncert wiolonczelowy e-moll op. 58
  • Concertino g-moll na wiolonczelę i orkiestrę, op. 132 (1952)

Suity i inne utwory orkiestrowe

• Jesienny szkic, op. 8 (1910-1914-1934)
• Suita scytyjska na wielką orkiestrę symfoniczną, op. 20, mniej znana jako Ała i Łołłij (1915)
• Suita symfoniczna z baletu "Błazen", op. 21bis (1922)
• Suita symfoniczna z opery "Miłość do trzech pomarańczy", op. 33bis (1924)
• Suita symfoniczna z baletu "Nad Dnieprem", op. 51bis (1933)
• Suita symfoniczna z filmu "Porucznik Kiże", op. 60 (1933-1934)
• I Suita symfoniczna z baletu "Romeo i Julia", op. 64bis (1936)
• II Suita symfoniczna z baletu "Romeo i Julia", op. 64ter (1936)
• Piotruś i wilk[1], op. 67 (1936), bajka symfoniczna dla dzieci na głos recytujący i wielką orkiestrę symfoniczną
• III Suita symfoniczna z baletu "Romeo i Julia", op. 101 (1946)
• I Suita symfoniczna z baletu "Kopciuszek", op. 107 (1946)
• II Suita symfoniczna z baletu "Kopciuszek", op. 108 (1946)
• III Suita symfoniczna z baletu "Kopciuszek", op. 109 (1946)

Utwory kameralne

• Uwertura żydowska na klarnet, fortepian i kwartet smyczkowy, op. 34 (1919)
• Kwintet g-moll na obój, klarnet, skrzypce, altówkę i kontrabas, op. 39 (1924)
• Sonata C-dur na dwoje skrzypiec, op. 56 (1932)
• I Sonata f-moll na skrzypce i fortepian, op. 80 (1938-1946)
• Sonata D-dur na flet i fortepian, op. 94 (1943)
• II Sonata D-dur na skrzypce i fortepian, op. 94bis (1944), transkrypcja Sonaty fletowej
• Sonata C-dur na wiolonczelę i fortepian, op. 119 (1949)

Utwory fortepianowe

• sonaty fortepianowe
  • I Sonata f-moll, op. 1 (1909)
  • II Sonata d-moll, op. 14 (1912)
  • III Sonata a-moll "Ze starych zeszytów", op. 28 (1917)
  • IV Sonata c-moll "Ze starych zeszytów", op. 29 (1917)
  • V Sonata C-dur, op. 38 (1923)
  • VI Sonata A-dur "Wojenna", op. 82 (1939-1940)
  • VII Sonata B-dur "Wojenna", op. 83 (1939-1942)
  • VIII Sonata B-dur "Wojenna", op. 84 (1939-1944)
  • IX Sonata C-dur, op. 103 (1947)
• inne utwory
  • Podszepty diabelskie, op. 4/4 (1910-1912)
  • Toccata d-moll, op. 11 (1912)
  • Sarkazmy, op. 17 (1912-1914), 5 utworów
  • Wizje ulotne (Visions fugitives), op. 22 (1915-1917), 20 utworów
  • Bajki starej babuni, op. 31 (1918), 4 utwory
  • Sonatina pastoralna, op. 59/3 (1934)
  • Muzyka dziecięca op. 65
  • liczne transkrypcje fragmentów baletów i oper, m.in.: Miłość do trzech pomarańczy, Romeo i Julia, Kopciuszek, Wojna i pokój

Dzieła wokalne

• Ich siedmiu, op. 30 (1917), kantata na tenor dramatyczny, chór i orkiestrę (sł. K. Balmont)
• Kantata na XX-lecie Października, op. 74 (1936-1937) na 2 chóry, orkiestrę symfoniczną, orkiestrę wojskową, orkiestrę akordeonów i perkusję, do tekstów K. Marksa, W. Lenina i J. Stalina
• Aleksander Newski, op. 78 (1938-1939), kantata na mezzosopran, chór i orkiestrę, słowa W. Łukowski i S. Prokofiew
• Zdrawica, op. 85 (1939), kantata na chór i orkiestrę

Muzyka filmowa

• Porucznik Kiże
• Dama Pikowa
• Aleksander Newski
• Iwan Groźny
• Miłość i śmierć

Muzyka teatralna

• Noce egipskie
• Hamlet

Przypisy

↑ S. Prokofiew Autobiografia. Tłum. J. Ilnicka, Kraków, PWM 1970, s. 185-186. ↑ S. Michalkiewicz, La Pologne – puissance mondiale!, Bibula – pismo niezależne.

Literatura

• S.S. Prokofiew: Matieriały, dokumienty, wospominanija, Moskwa 1956,
• I. Niestiew: S. Prokofiew, Moskwa 1957
• O twórczości Sergiusza Prokofiewa, red. Z. Lissa, Kraków 1962
• M.R. Hofmann: Serge Prokofiev, Paris 1963
• M.G. Aranowski: Miełodika Sergiusza Prokofiewa, Leningrad 1969
• S. Prokofiew: Autobiografia. Kraków, PWM 1970
• S. Prokofiew: Merci za miły list, Kraków 1970
• S. Prokofiew: Refleksje, notatki i wypowiedzi, Kraków 1971
• J. Jaroszewicz: Prokofiew. Kraków, PWM 1983

Zobacz też

• Dymitr Szostakowicz
• Kompozytorzy muzyki poważnej
• Wielkie symfonie
• Wielkie koncerty fortepianowe
• Wielkie koncerty skrzypcowe

Linki zewnętrzne