Stanisław Ludwik Jaxa-Rożen (ur. 16 lutego 1906 w Krakowie – zm. 8 lipca 1985 w Jeleniej Górze) – pułkownik Wojska Polskiego, architekt.

Przed wybuchem wojny

W latach 1928-1931 był podchorążym Szkoły Podchorążych Inżynierii. 15 sierpnia 1931 Prezydent RP mianował go podporucznikiem w korpusie oficerów zawodowych inżynierii i saperów ze starszeństwem z dnia 15 sierpnia 1930. Otrzymał 25 lokatę na 48 promowanych. Razem z nim promowany był Jan Wojciech Kiwerski. Minister Spraw Wojskowych, Józef Piłsudski wcielił go do 1 Batalionu Saperów Legionów w Modlinie, którym dowodził mjr Marian Kaufer. Z dniem 1 września tego roku wyznaczony na stanowisko dowódcy plutonu.

Służba w Wojsku Polskim

W kampanii wrześniowej wziął udział w stopniu kapitana, jako dowódca 2 kompanii przeprawowej w Batalionie Saperów Warszawskiej Brygady Pancerno-Motorowej. Podczas walk w Modlinie we wrześniu 1939 został ciężko ranny. Trafił do szpitala w Lublinie, skąd zbiegł przed ukończeniem leczenia, aby uniknąć niewoli. Okupację przetrwał na Lubelszczyźnie, zaangażowany w działalność konspiracyjną. Jako saper zajmował się gromadzeniem i zabezpieczaniem broni, pozostałej po kampanii wrześniowej, a także wywiadem wojskowym, pod pozorem przedsiębiorstwa skupu wikliny oznaczając miejsca przepraw na Bugu. Z chwilą wyzwolenia Lublina ujawnił się.

Od 13 września 1944 do zakończenia wojny pełnił służbę w Oddziale Inżynieryjnym 2 Armii WP na stanowisku pomocnika szefa sztabu wojsk inżynieryjnych. Szefem Oddziału Inżynieryjnego i zastępcą dowódcy armii do spraw inżynieryjnych był płk inż. Jan Gaber[2]. Gdy na początku 1945 r. odnalazł w Kielcach swoją rodzinę (wysiedloną z Warszawy podczas Powstania), był już majorem, odznaczonym Orderem Krzyża Grunwaldu.

Po zakończeniu wojny został szefem Służby Inżynieryjnej Poznańskiego Okręgu Wojskowego. W r. 1946 kierował akcją przeciwpowodziową na Wiśle, za którą został odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi. W r. 1947 przeniesiono go do Wrocławia, na stanowisko kierownika cyklu taktyki w Oficerskiej Szkole Wojsk Inżynieryjnych we Wrocławiu. W grudniu 1948 z powodu nazwiska i przedwojennego stopnia oficerskiego został w trybie nagłym zwolniony z wojska.

Okres powojenny

Odebrane przed wojną wykształcenie (I rok Wydz. Architektury Politechniki Warszawskiej oraz uczelnie wojskowe) pozwoliło mu na objęcie stanowiska architekta powiatowego kolejno w Sycowie, Namysłowie i Niemodlinie, gdzie ostatecznie osiadł na stałe. Trudną sytuację rodzinną ratowała żona, Alina z Tacikowskich, przedwojenna absolwentka konserwatorium w klasie fortepianu. To głównie ona podczas okupacji i w późniejszych trudnych okresach utrzymywała rodzinę, ucząc muzyki.

Stanisław Jaxa-Rożen zmarł 11.07.1985. Został pochowany na cmentarzu komunalnym w Jeleniej Górze, dokąd odprowadziła go kompania reprezentacyjna Wyższej Oficerskiej Szkoły Wojsk Radiotechnicznych. Obok niego spoczęła żona Alina, zmarła 26.03.2003.

Płk.[potrzebne źródło] Stanisław Jaxa-Rożen pozostawał w stałym kontakcie z Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie, któremu przekazał mundur i pamiątki dotyczące historii 2 Armii LWP. Został również zidentyfikowany jako "Żołnierz z fotografii" – zdjęcie to, wykonane w 1945 w okopach w rejonie Siedlec, zamieszczane było w powojennych podręcznikach historii jako symbol polsko-radzieckiego braterstwa broni.

Awanse

• podporucznik – 15 sierpnia 1930 ze starszeństwem z 15 sierpnia 1930 i 25 lokatą w korpusie oficerów zawodowych inżynierii
• porucznik – 12 marca 1933 ze starszeństwem z 1 stycznia 1933 i 30 lokatą w korpusie oficerów zawodowych inżynierii

Rodzina

Był synem Władysława, generała brygady WP, i Wiktorii z Kossobudzkich (ur. 1880 – zm. 30 VI 1930), działaczki PPS (?).

Stanisław Jaxa-Rożen miał czworo dzieci:

• córka, Agnieszka ur. 9 kwietnia 1935 w Warszawie. Absolwentka Wyższej Szkoły Muzycznej w Katowicach. Nauczycielka i działaczka w dziedzinie muzyki na Opolszczyźnie, zamieszkała w Opolu.
• syn, Krzysztof, ur. 4 sierpnia 1936 w Warszawie. Absolwent Wyższej Szkoły Wychowania Fizycznego we Wrocławiu. Pracował w Ośrodku Kultury Polskiej w Pradze, następnie w red. Mladej Fronty, po Praskiej Wiośnie wraz z innymi przedstawicielami inteligencji w praskim metro. Zamieszkały w Pradze, na emeryturze.
  • Wnuki, Marek, obywatel Czech, zam. w Pradze
  • Wnuczka, Izabela, obywatelka polska, zam. w Pradze.
• syn, Przemysław Marcin, ur. 24 stycznia 1939 w Warszawie. Absolwent Wydz. Mech. Politechniki Wrocławskiej. Instruktor spadochronowy, instr. pilot doświadczalny szybowcowy, instruktor pilot samolotowy zawodowy, instruktor narciarski, ratownik GOPR, żeglarz. Na emeryturze po 33 latach pracy w Urzędzie Lotnictwa Cywilnego jako rzeczoznawca w Inspektoracie Kontroli Cywilnych Statków Powietrznych.
  • Wnuk, Jędrzej, asystent w Katedrze Kulturoznawstwa Uniwersytetu Wrocławskiego
  • Wnuk, Marcin, technik telekomunikacji, żołnierz misji ONZ w Kambodży,
  • Wnuk, Jerzy, inżynier informatyk
• syn, Władysław, ur. 23.06.1946 w Poznaniu. Absolwent Wydz. Mech. Politechniki Wrocławskiej. Od roku 1981 za granicą, aktualnie w Kanadzie, ceniony specjalista – spawalnik.
  • Wnuczka, Anna, ur. we Wrocławiu
  • Wnuk, Grzegorz, ur. we Wrocławiu
  • Wnuk, Marek, ur. w Kanadzie