Stanisław Lubomirski herbu Szreniawa bez Krzyża (ur. 1583 roku – zm. 16 czerwca 1649 roku) – wojewoda krakowski od 1638 roku, ruski w latach 1629-1638, marszałek Trybunału Głównego Koronnego w 1625 roku, podczaszy wielki koronny w 1620 roku, krajczy wielki koronny w 1619 roku, starosta generalny krakowski w latach 1638-1646, starosta spiski w 1605 roku, starosta sandomierski w 1613 roku, starosta lelowski w 1620 roku, starosta białocerkiewski w 1620 roku, starosta zatorski w 1633 roku, starosta krzepicki w 1634 roku, starosta niepołomicki w 1635 roku, starosta grybowski w 1638 roku.

Obrońca Chocimia przed Turkami (1621), uważany za jednego z najbardziej wpływowych ludzi w Polsce. Właściciel 18 miast, 313 wsi i 163 folwarków.

Pochodzenie i rodzina

Syn Sebastiana i Anny z Branickich. W wieku jedenastu lat został wysłany na naukę do Monachium, by uczyć się w tamtejszym kolegium jezuitów. Towarzyszyli mu znajomi ojca, wyznaczeni na preceptorów Józef Kępiński i Jan Gębczyński. Po dwóch latach nauki opuścił Monachium by kontynuować studia w Padwie.

Mąż Zofii Ostrogskiej. Ojciec Jerzego Sebastiana (1616-1667), (marszałka wielkiego koronnego i hetmana polnego), Konstantego Jacka (1620-1663) – krajczego i podczaszego koronnego oraz Aleksandra Michała (ok. 1614-1677) – wojewody krakowskiego.

Jego córkami były: Konstancja i Anna Krystyna Lubomirska, którą poślubił Albrycht Stanisław Radziwiłł.

Działalność wojskowa i polityczna

Dowodził jako regimentarz w 1621 wojskami koronnymi i litewskimi w bitwie pod Chocimiem po śmierci Jana Karola Chodkiewicza. W 1625 został wojewodą ruskim, w 1638 krakowskim, a w 1647 r. otrzymał od cesarza Ferdynanda III tytuł książęcy.
Był najpotężniejszym magnatem w Małopolsce, pomnożył majątek swego rodu. Cieszył się wielką popularnością wśród szlachty, był też szczodrym dobrodziejem kościołów.

Był elektorem Władysława IV Wazy z województwa ruskiego w 1632 roku[4].

Fundacje

• klasztor i kolegium pijarów w Podolińcu na Spiszu.
• Inicjator rozbudowy zamku w Łańcucie i pierwszy z tego rodu pan na Łańcucie. Wybudował tam też potężne fortyfikacje bastionowe.
• rozbudowa zamku w Nowym Wiśniczu
• klasztor i kościoła Karmelitów Bosych w Nowym Wiśniczu
• kościół parafialny w Nowym Wiśniczu
• kaplica św. Karola Boromeusza w kościele pw. Dziesięciu Tysięcy Męczenników w Niepołomicach
• kościół w Berdyczowie
• rozbudowa zamku w Sandomierzu (zachował się barokowy portal z herbem Szreniawa)
• przebudował w stylu barokowym Willę Decjusza w Krakowie
• rezydencja w Kolbuszowej
• kościół w Szczepanowie