Stanisław Trembecki herbu Prus, inna forma nazwiska: Trębecki, pseud., krypt. i allonimy: Azarycz Ludwik, dworzanin Rady Nieustającej; Bielawski Józef(?); Czyżewicz Jan Nepomucen; G. J. P. Z. Ł.; Heting(?); Jeden astronom S. P. S. G.; Kmita Józef; Korytyński Onufry(?); Mardochée; Nonnote l'abbé; Schultz; Stanisław ou Stanislas le Skythe; S. T. S. J. K. Mci; Żółkowski Wojciech, podsędek płocki, (ur. prawdopodobnie 8 maja 1739 w Jastrzębnikach k. Pińczowa w województwie sandomierskim, zm. 12 grudnia 1812 w Tulczynie) – polski poeta okresu oświecenia, w obrębie klasycyzmu jako prądu literackiego, sekretarz królewski. Dramatopisarz, tłumacz i historyk.

Wywodził się z dość zamożnej rodziny. Ojciec Jakub ("z Łapszowa", herbu Prus I, zm. 1745) był pisarzem, podstarościm grodzkim Nowego Miasta Korczyna, sędzią i dziedzicem Jastrzębnik. Matką Ludwina ze Stradomskich (od 1772 secundo voto: Kajetanowa Wysokińska). Dzięki babce, Agnieszce z Bełchackich, był spokrewniony z rodem Radziwiłłów, a za ich pośrednictwem z rodem Massalskich.

Trembecki uczył się początkowo w szkole akademickiej w Nowym Korczynie, a od 1753/1754 do lata 1757 w Szkołach Nowodworskich w Krakowie, gdzie studiował poetykę, retorykę (do semestru letniego 1757) i gramatykę (od 17 października 1753). Uczęszczał do Nowodworka. Przerwał jednak naukę i rozpoczął życie kawalerskie. Po powrocie ze szkół terminował w kancelarii (Nowy Korczyn) i zajmował się gospodarstwem. Wiosną 1758 (5 maja) został posesorem Chmielowa, a 6 lat później (27 czerwca 1764) był już posesorem całego klucza. Brał też aktywny udział w życiu publicznym, uczestnicząc m.in. w sejmikach proszowickich. Prawdopodobnie w 1762 otrzymał tytuł generała-adiutanta buławy wielkiej litewskiej.

Wyjeżdżał m.in. do Francji (1765-1768), gdzie zdobył zaufanie jednego z przywódców konfederacji barskiej, otrzymując od niego tajne dokumenty (instrukcje - 18 lipca 1769, listy - 2 sierpnia), które miał zawieźć królowi lub rządowi francuskiemu. Zdradził jednak konfederatów w Wiedniu (przed 15 września 1769), sprzedając papiery Janowi Niewieścińskiemu - agentowi króla Stanisława Augusta. Wkrótce potem, ścigany przez władze konfederackie, ukrywał pod kilkoma przybranymi nazwiskami (np. Schultz, Mardochée i prawdopodobnie Heting). Wśród konfederatów pełnił funkcję agenta wywiadu królewskiego w Paryżu, Karslbadzie, Bielsku i Wrocławiu. Jego pociąg do hazardu, miłostek i awanturniczego życia sprawiły, że szybko stracił majątek, łącznie ze spadkiem po ojcu. Do Polski powrócił w sierpniu 1772 (na krótko pojawił się w Warszawie), zadłużony lecz ze znacznym zbiorem cennych książek i starodruków. Skonfliktowany z rodziną, ponieważ matka (podczas jego nieobecności w kraju) sprzedała, będący jego własnością klucz chmielowski (z wyjątkiem Irzykowic). Wkrótce potem zaczął rościć pretensje do, pozostałych w spadku po ojcu, Jastrzębnik. Roszczenia swe kierował także do reszty dóbr matki (Świnary, Zielonki i Lędwinów), które zajął zajazdem zimą 1772/1773 (latem 1773 toczono o nie proces sądowy). Na początku 1773 przeniósł się i zamieszkał w Warszawie.

Od 1769 dworzanin króla Stanisława Augusta Poniatowskiego, jego sekretarz i szambelan, któremu przysługiwał tytuł: rzeczywisty szambelan królewski (od 9 lipca 1773, wraz z przysługującą mu pensją). Otrzymywał pensje miesięczne, które jednak nie starczały Trembeckiemu i narobił sobie nowych długów, aż król zarządził dozór nad pensją poety. Od 7 stycznia 1774 do 1775 pełnił funkcję członka Komisji Wojskowej Koronnej. W 1774 planował, choć nie poślubił bogatej wdowy pod architekcie królewskim – Magdaleny Fontana. Ok. 10 października 1781 został kawalerem Orderu Świętego Stanisława. Król Stanisław August predestynował go na swojego poetę dworskiego; Trembecki umacniał piórem jego autorytet i bronił jego polityki w odach i listach poetyckich - od "Dnia siódmego września" (1773), gdzie odpowiedzialność za rozbiór zrzucał w dużej mierze na konfederatów barskich, po "List do posłów powracających z Grodna" (1793), w którym bronił króla przed atakami patriotów i targowiczan. 1782-1786 przejściowo zbliżył się do opozycji - stronnictwa Ignacego Potockiego i Wojciecha Miera, jednak w 1786 powrócił do całkowitego popierania króla, ośmieszając w poemacie "Spartanka" patriotyczną agitację Izabeli Czartoryskiej. Uzasadniał prorosyjską orientację króla, motywując plany sojuszu wspólnym pochodzeniem Polaków i Rosjan i wspólnym zagrożeniem ze strony Niemiec, co w XIX w. spowodowało uznanie go za prekursora słowianofilstwa. Pisał panegiryki na cześć rodziny i bliskich Stanisława Augusta.

Po detronizacji króla towarzyszył mu w podróżach do Grodna i Petersburga, gdzie kontynuował badania nad początkami Słowiańszczyzny. Po śmierci Stanisława Augusta został mianowany przez Pawła I rzeczywistym radcą stanu i nominalnie sprawował dozór nad wywiezioną Biblioteką Załuskich. 1802-1804 w Granowie u A. J. Czartoryskiego. Następnie był rezydentem w Tulczynie u Szczęsnego Potockiego. W Tulczynie spędził ostatnie lata życie i tutaj zmarł; spoczywa na miejscowym cmentarzu.

Z przekonania S. Trembecki był deistą, antyklerykałem i zwolennikiem libertynizmu o wolteriańskim zabarwieniu.

Twórczość

Debiutował na początku lat siedemdziesiątych XVIII wieku. Jednak literatem był z przymusu i niechętnie (np. najsłynniejszy swój poemat napisał w zamian za możliwość rezydowania w Tulczynie).

Drażniła go własna twórczość, często podpisywał się cudzymi nazwiskami (używał prawdopodobnie 14 pseudo-, krypto i allonimów) lub wręcz pisał dzieła anonimowe, przez co trudno ustalić jego teksty.

W swej twórczości literackiej przesiąknięty był wpływami literatury i kultury francuskiego klasycyzmu. Tworzył wiersze polityczne, bajki, poematy (najbardziej znany to Sofiówka z 1806). Autor znanego tłumaczenia komedii Syn marnotrawny Woltera (ostatnio wydane drukiem w 2002).

Ważniejsze utwory

• Opuchły. Bajka z angielskiego(!) na polski język przetłumaczona, "Zabawy Przyjemne i Pożyteczne" 1773 t. 7, cz. 1, s. 92-98; wyd. następne: zobacz poz. 34; Wydania zbiorowe poz. 1-4, 6-11, 13, 15; Lwów 1882 "Biblioteka Mrówki" nr 6 (razem z poz. 9); utwór oryginalny, przedstawiający alegorycznie I rozbiór Polski
• Do N. N. (A. Naruszewicza), "Zabawy Przyjemne i Pożyteczne" 1773 t. 8, cz. 1, s. 118-120; wyd. następne: tamże 1777 t. 16, cz. 1, s. 86-88; ogł. T. Mostowski jako wiersz Węgierskiego w: T. K. Węgierskiego Pisma różne, Warszawa 1803 "Wybór Pisarzów Polskich"; zobacz Wydania zbiorowe poz. 1-4, 6-9, 13-15
• Na dzień siódmy września albo rocznicy elekcji, powst. przed 7 IX 1773, "Nowy Pamiętnik Warszawski" t. 8 (1802), s. 107; wyd. następne: zobacz poz. 34; Wydania zbiorowe poz. 1, 3-4, 6-10, 13, 15 (fragm.); autograf w Bibliotece Instytutu Badań Literackich Warszawa (Zbiory Michalskiego sygn. 310, pt. Dzień siódmy września)
• Nagrobek hajduka zabitego przy obronie króla, powst. przed 13 IX 1773; 4 wersy pt. Wiersz na obelisko wyd. K. Zubowski: Helikonki, Lublin 1789, s. 11; 2 wersy ogł. w druku anonimowo: Uwagi nad rokiem 1790 (Warszawa 1790) s. 31; 2 wersy z Archiwum Popielów ogł. S. Tomkowicz: Z wieku Stanisława Augusta t. 2, Kraków 1882, s. 71
• Oda na ruinę zakonu jezuitów, powst. w końcu roku 1773, czyt. na obiadach czwartkowych, wyd. zobacz Wydania zbiorowe poz. 1, 3-4, 6-10, 13, 15, (w licznych współczesnych odpisach najczęściej pt. Oda do zniesionego zakonu)
• Do Rybińskiego, biskupa kujawskiego, powst. 1744, wyd. zobacz poz. 34 (wariant A), wyd. następne: zobacz Wydania zbiorowe poz. 1-4, 6-11, 13, 15 (pt. Stances do Rybińskiego, biskupa kujawskiego)
• a) Powązki. Epigramma, powst. 1774, wyd. zobacz Wydania zbiorowe poz. 10, 13, 14, 15 – b) Powązki. Idylle, powst. 1774, "Nowy Pamiętnik Warszawski" t. 8 (1802), wyd. następne: zobacz poz. 34 – c) Powązki. Przez jednego astronoma S. P. S. G., powst. 1776, "Nowy Pamiętnik Warszawski" t. 11 (1803), wyd. następne: jak wyżej poz. 7b (utwór traktowany jako cd. tamtego)
• Oda do J. W. N. B. K. S. (A. Naruszewicza), powst. 1775 (według J. W. Gomulickiego), "Zabawy Przyjemne i Pożyteczne" 1777 t. 16, cz. 1, s. 88-91, wyd. następne: zobacz poz. 34; zobacz Wydania zbiorowe poz. 1, 3-4, 6-9, 13-15
• Bajki niektóre Ezopa w guście de La Fontaine ile możności tłomaczone, "Zabawy Przyjemne i Pożyteczne" 1776 t. 13, cz. 2, s. 271-286; 7 przedr. "Nowy Pamiętnik Warszawski" t. 10 (1802), t. 11-13 (1803), t. 17 (1805); wyd. następne: zobacz poz. 34; Wydania zbiorowe poz. 1-4, 6-15; wiele bajek Trembeckiego przedr. liczne antologie, zbiory i czasopisma; przekł. rosyjski (Moskwa 1963)
• Oda nie do druku, ale w rękopisie mająca być ofiarowana J. O. Ks. J. M. P. (Poniatowskiemu) B. P. podczas wjazdu jego, powst. 1776 (według J. W. Gomulickiego: 1773-1774); z autografu Archiwum Popielów ogł. S. Tomkowicz jak wyżej poz. 4, t. 1, Kraków 1882 (podając datę powst.: 1772); wyd. następne: z autografu Biblioteki Czartoryskich sygn. Ew. XVII 1947 ogł. R. Kaleta, "Ze skarbca kultury" 1953 zeszyt 2
• Listy do Irydy. S. T. S. J. K. Mci, powst. 1776 (według J. W. Gomulickiego), "Zabawy Przyjemne i Pożyteczne" 1777 t. 16, cz. 2, s. 295-304, wyd. następne: zobacz poz. 34 (wariant B); Wydania zbiorowe poz. 1-4, 6-13, 15
• Polanka, czyli poema wiejskie, powst. 1779 (według J. W. Gomulickiego), "Nowy Pamiętnik Warszawski" t. 18 (1805), wyd. następne: zobacz poz. 34; Posłanie, "Tygodnik Wileński" 1817, t. 3, s. 208; zobacz Wydania zbiorowe poz. 1-4, 6-10, 13-15, 33; Złoczów 1912 "Biblioteka Powszechna" nr 926; Poznań 1923 "Biblioteka Arcydzieł Literatury" nr 15
• Syn marnotrawny. Komedia w 5 aktach wierszem przestosowana przez JMci Pana Ludwika Azarycza, dworzanina Rady Nieustającej, wyst. Warszawa 25 XI 1779, wyd. Warszawa 1780, wyd. następne zobacz poz. 34; Wydania zbiorowe poz. 1-4, 6-10, 13; oprac. J. Adamski, Wrocław (1951) "Biblioteka Narodowa" seria I, nr 63, (według Voltaire: L'Enfant prodigue) – Durneis. Poemat heroikomiczny(?), ukończ. 1779
• Do Najjaśniejszego Pana, (Warszawa 1781), wyd. następne: "Dziennik Wileński" 1815 t. 1, s. 446 (pt. Na powrót Króla Jegomości z Wiszniowca... 8 grudnia 1781 r.); "Pamiętnik Warszawski" t. 2 (1815), s. 189 (pt. Wiersz do króla Stanisława Augusta powracającego z podróży wołyńskiej r. 1787!), zobacz Wydania zbiorowe poz. 1-4, 6-13, 15 (fragm.)
• Regulus (Uwagi krytyczne o tragedii P. A. Metastasio), powst. 1781, z autografu Biblioteki Czartoryskich sygn. 847 wyd. H. Biegeleisen: Nieznane prace S. Trembeckiego, "Biblioteka Warszawska" 1897 t. 3, s. 301-311; wyd. następne: zobacz Wydania zbiorowe poz. 13; przedr. J. Pawłowiczowa, "Teatr Narodowy 1765-1794", red. J. Kott, (Warszawa 1967), s. 223-230
• Krasopistwo (Rozprawka), powst. 1782, z autografu jak wyżej wyd. H. Biegeleisen jak wyżej poz. 15, s. 313-315; wyd. następne zobacz Wydania zbiorowe poz. 13
• Do Ignacego Krasickiego biskupa warmińskiego na przyjazd jego do Warszawy, powst. VII 1782, "Dziennik Wileński" 1817 t. 5, s. 207-209; wyd. następne: Wydania zbiorowe poz. 1-4, 6-14, 15 (fragm.); J. Zakrzewski jak wyżej poz. 9, t. 2, Wilno 1835
• Do Wojciecha Miera bawiącego na wsi, powst. 1783, "Dziennik Wileński" 1815 t. 1 (pt. Do J. P... M... mieszkającego na wsi), wyd. następne: zobacz Wydania zbiorowe poz. 1-4, 6-10, 12-15; J. Kott, A. Ważyk jak wyżej poz. 7 b)
• Gość w Heilsbergu do J. O. X. B. W. (I. Krasickiego), powst. (IX 1784), wyd. (Warszawa 1784, 4 wydania); wyd. następne: zobacz poz. 34; Wydania zbiorowe poz. 1-4, 6-13, 15 (fragm.); przedr. J. Kott w: Poezja polskiego Oświecenia jak wyżej poz. 7 b)
• W dzień św. Franciszka, wyd. (razem z repliką) F. Synakiewicz w: Oktawa św. Franciszka, czyli odpis na świętokradzką satyrę przeciw temu świętemu rzuconą w r. 1784 dnia 4 października pt. W dzień św. Franciszka... z przydaniem not i uwag świętą religię umacniających połączona, Warszawa 1785; wyd. następne: przedr. L. Bernacki w: S. Trembeckiego pisma nieznane wierszem, "Księga pam. ku czci O. Balzera", Lwów 1925
• Spartanka (poemat), powst. 1786, z odpisu B. Erzepkiego ogł. R. Kaleta: Spartanka. Nieznany poemat S. Trembeckiego, w zbiorze: Miscellanea z doby Oświecenia, Wrocław 1960 "Archiwum Literatury" nr 5
• List do J. W. Naruszewicza P. W. W. X. L. B. K. S., powst. przed 22 VII 1787, wyd. (Warszawa 1787, 2 wydania), wyd. następne: "Nowy Pamiętnik Warszawski" t. 7 (1802); zobacz Wydania zbiorowe poz. 1-4, 6-13, 15 (fragm.); egz. pierwodruku w: Biblioteka Instytutu Badań Literackich Warszawa, Biblioteka PAN Gdańsk, Państwowe Centralne Archiwum Historyczne Kijów sygn. 49, 2, 87
• Do Karola Książęcia de Nassau. Liman, powst. 1788, "Dziennik Wileński" 1817 t. 5, s. 331-334; wyd. następne: zobacz Wydania zbiorowe poz. 1-4, 6-10, 13, 15 (fragm.)
• Pieśń śpiewana na obiedzie w Sielcach pod Łazienkami dnia 7 września 1788 r., brak miejsca wydania (1788), wyd. następne: z kopii w rękopisie Biblioteki Czartoryskich sygn. 938 ogł. L. Bernacki jak wyżej poz. 20; zobacz Wydania zbiorowe poz. 13, 15
• Pieśń do chłopów krakowskich..., powst. przed 16 września 1788, ogł. I. Stein w: Materiały antropologiczno-archeologiczne i etnograficzne t. 2, Kraków 1897; tekst poprawniejszy z autografu Biblioteki Czartoryskich sygn. 938 ogł. L. Bernacki jak wyżej poz. 20; zobacz Wydania zbiorowe poz. 13; J. Kott w: Poezja polskiego Oświecenia. Antologia, Warszawa 1956, wyd. 2 popr. i uzupełnione, s. 153-156
• Do moich współziomków, (Warszawa 1789), wyd. następne w: Zbiór mów i pism niektórych z czasów sejmu stanów skonfederowanych r. 1788, Wilno (1789); "Tygodnik Wileński" 1819 t. 2, s. 99; zobacz Wydania zbiorowe poz. 1-4, 8, 10, 12-13, 15 (fragm.)
• Anakreontyka przy odebraniu czaszy wina z pięknych rąk od J. W. Hulewiczowej Pisarzowej Włodzimierskiej przez Józefa Bielawskiego, brak miejsca wydania (1791, według J. W. Gomulickiego), wyd. następne: "Tygodnik Polski" 1819 t. 3, s. 283; zobacz Wydania zbiorowe poz. 1, 3-4, 6-10, 13-15; przekł. rosyjski (Moskwa 1963)
• List do posłów powracających z Grodna, napisany przez G. J. P. Ż. Ł., Warszawa 1793, wyd. następne: "Dziennik Wileński" 1820 t. 3 (błędnie przypisany M. Molskiemu); zobacz Wydania zbiorowe poz. 1, 3-4, 7-13, 15 (fragm.)
• O tragikomedii jednej polskiej zdanie, powst. prawdopodobnie w 1795, z autografu Archiwum Popielów ogł. S. Tomkowicz jak wyżej poz. 4, wyd. następne zobacz Wydania zbiorowe poz. 13
• Noty nad refleksjami o książce (F.) Garrana (Recherches politiques sur l'état ancien et moderne de la Pologne), powst. 1795 lub 1796, z autografu Archiwum Popielów ogł. S. Tomkowicz jak wyżej poz. 4, wyd. następne zobacz Wydania zbiorowe poz. 13
• Starożytność grodzieńska, powst. 1796, z autografu Biblioteki Kórnickiej sygn. 1367 ogł. R. Kaleta, "Pamiętnik Literacki" rocznik 50 (1959), zeszyt 3/4 (z podobizną autografu), wyd. następne zobacz Wydania zbiorowe poz. 15
• Pokarmy, powst. w latach 1795-1797 (według E. Rabowicza znacznie wcześniej), ogł. F. Grzymała, "Astrea" 1822 t. 2, s. 136-152; wyd. następne: zobacz Wydania zbiorowe poz. 10, 13 – Quelques observations sur les écrits de Mr. le Comte Jean Potocki datés du Caucase, powst. w latach 1797-1798, z autografu Archiwum Królestwa Polskiego (w Archiwum Głównym Akt Dawnych) sygn. 356, s. 1459-1498
• Sofijówka w sposobie topograficznym opisana, powst. 1804, fragm. "Tygodnik Wileński" 1804 nr 13, całość (poza 20 wersami): "Dziennik Wileński" maj 1806, s. 194-211 (pt. Zofijówka), także wyd. osobne Lipsk (Wilno) 1806; wyd. następne: Wiedeń 1815 (tekst pełny, wraz z 20 brakującymi wcześniej wersami); zobacz Wydania zbiorowe 1-10, 12-15; Lwów (1883) "Biblioteka Mrówki" nr 69; przekł.: francuski (Wiedeń 1815), łaciński (Paryż 1880), niemiecki (1840), rosyjski (Petersburg 1871)
• Pisma rozmaite wierszem t. 1-2, Lipsk (Wilno) 1806 (wariant A), nakładem przyjaciół autora, druk. J. Zawadzki, także wyd. tytułowe (wariant B): Wilno 1806; egz. unikatowy wariantu B w Bibliotece PAN Kraków sygn. 8490 i w Bibliotece Jagiellońskiej sygn. 276, (wyd. przygotowane bez współudziału autora); zawartość t. 1: poz. 1, 3, 6-9, 11-12, 19; Przekłady poz. 7; Wiersze – t. 2: poz. 13
• Moc uprzedzenia. Tragedia w 5 aktach, powst. w Tulczynie, tekst nieznany; inform. E. Rabowicz (s. 21) za K. W. Wójcickim i Z. Wolskim.

Utwory Trembeckiego i pseudo-Trembeckiego ogł. ponadto liczne zbiory, czasopisma i książki, m.in.: "Dziennik Wileński" 1815 t. 1, s. 40, 513; 1816 t. 4, s. 108; 1827 nr 20, s. 75; "Korespondent Narodowy i Zagraniczny" (1794 nr 97); "Nowy Pamiętnik Warszawski" t. 7 (1802); Opisanie foxhalu warszawskiego i londyńskiego" (Warszawa 1785); "Pamiętnik Warszawski" t. 4 (1816), s. 32; sierpień 1817; "Pamiętnik Umiejętności Moralnych i Literatury" 1830 zeszyt 2; "Tygodnik Polski" 1819 t. 1, s. 293; "Tygodnik Wileński" 1818 t. 4, s. 111; "Znicz" 1834, s. 69.

Z publikacji, w których pojawiły się jego wiersze, warto tu wymienić: Pamiętniki K. Koźmiana (t. 2, Poznań 1858); Z wieku Stanisława Augusta S. Tomkowicza (jak wyżej poz. 4); Pisma wierszem i prozą T. K. Węgierskiego (jak wyżej poz. 9); publikację H. Biegeleisena (jak wyżej poz. 15) oraz Trembeciana J. Kotta ("Pamiętnik Literacki" rocznik 41, 1950, zeszyt 3/4).

Ogłaszane pod nazwiskiem Trembeckiego wiersze i inne pisma (z rękopisów) wchodziły stopniowo do jego wydań zbiorowych, gdzie zostały zaakceptowane przez powtórzenia lub eliminowane (autorstwo wielu nie jest dotąd potwierdzone). Proces wzbogacania i oczyszczania kanonu tekstów Trembeckiego ukazuje zawartość kolejnych wydań zbiorowych. J. Kott, wydawca poz. 13 Wydań zbiorowych, szczegółowo i krytycznie omawia wszystkie (poprzedzające jego edycję) rozproszone publikacje trembecianów. Po jego wydaniu z roku 1953 nieznane wiersze lub nieznane wersje wierszy Trembeckiego ogłaszali:

• J. W. Gomulicki: Ankieta personalna S. Trembeckiego, "Twórczość" 1955 nr 6
• J. Platt: Trembeciana, "Pamiętnik Literacki" rocznik 47 (1956), zeszyt 3, s. 174
• W. Woźnowski: Nieznane wiersze Trembeckiego i Węgierskiego, "Pamiętnik Literacki" rocznik 47 (1956), zeszyt 3, s. 177-184
• J. W. Gomulicki: Trembecki kontra Blanchard, "Nowe Książki" 1957 nr 19
• E. Rabowicz: Literackie kontakty S. Trembeckiego z Albertem Mierem, "Pamiętnik Literacki" rocznik 53 (1962), zeszyt 4
• E. Rabowicz: S. Trembecki w świetle nowych źródeł, jak wyżej poz. 7 b, s. 348, 411, 437-438.

Wiele jego wierszy (i pseudo-Trembeckiego) przedrukowały antologie i zbiory, m.in.: W. Borowy: Od Kochanowskiego do Staffa, Lwów 1930, wyd. 3 Warszawa 1958; J. Kott, A. Ważyk: Wiersze, które lubimy, Warszawa 1951; J. Kott: Poezja polskiego Oświecenia. Antologia jak wyżej poz. 7 c; S. Czernik, J. Huszcza: Księga humoru polskiego, Warszawa 1958.

Przekłady

• J. B. Racine: Andromacha. Akt 1-2, tłum. 1778, tekst włączony do przekł.: Andromacha. Tragedia Racine'a w 5 aktach, przekładania wierszem Alberta Miera, 3 rękopisy (kopie)z poprawkami Miera w Lw. Państw. Nauk. Bibl. (Zbiory Baworowskich sygn. 840-842/II), wyst. Kraków 31 marca 1828 (pod nazwiskiem Miera), fragm. "Rozmaitości Naukowe" 1829, s. 53-70
• A. Piron: Oda do Priapa, powst. w latach 1770-1779(?), rozpowszechniana w odpisach, wyd. w: Dwa wiersze, Berdyczów (Kraków) 1922; wyd. następne: z odpisów z XVIII w. ogłosił J. Kott w dodatku do Wydania zbiorowego poz. 13, pt. Obscoena, Warszawa 1953
• W. Shakespeare: Fragment angielski, powst. przed rokiem 1788, "Tygodnik Wileński" 1820 t. 9, s. 154; wyd. następne: zobacz Wydania zbiorowe poz. 2-4, 6-7, 9, 13
• A. L. Staël-Holstein: Przyjdzie czas, w którym doznasz tęskliwej boleści..., powst. 1795, ogł. L. Bernacki z odpisu Biblioteki Czartoryskich sygn. 938 jak wyżej Ważniejsze utwory poz. 20; wyd. następne zobacz Wydania zbiorowe poz. 13
• W. R. Spencer: Miłość niemowlę, powst. 1795, "Dziennik Wileński" 1806 t. 4, zeszyt 1; wyd. następne: zobacz Wydania zbiorowe poz. 3-4, 7, 9; z autografu Biblioteki Czartoryskich sygn. 938 ogł. L. Bernacki jak wyżej Ważniejsze utwory poz. 20; Wydania zbiorowe poz. 13
• T. Tasso: Jerozolima wyzwolona, fragm. księgi 4, "Nowy Pamiętnik Warszawski" t. 4 (1801), s. 240-246; wyd. następne: przytacza F. K. Dmochowski w: I. Krasicki: O rymotwórcach i rymotwórcach w: Dzieła I. Krasickiego t. 3, Warszawa 1804 i wyd. następne; przedr. "Pamiętnik Lwowski" 1817, s. 113-115; zobacz Wydania zbiorowe poz. 13; rękopis: Biblioteka Ślaska Katowice sygn. 173 IV, s. 15-23
• P. Vergilius Maro: Początek ks. 4 Eneidy, "Nowy Pamiętnik Warszawski" t. 3 (1801), s. 229; wyd. następne: zobacz Ważniejsze utwory poz. 34; Wydania zbiorowe poz. 1-4, 6-10, 13
• Voltaire: Sierota chiński. Akt 1, tekst włączony do przekł. tragedii J. Radowickiego wyd. pod jego nazwiskiem (Warszawa 1806); wyd. następne: zobacz Wydania zbiorowe poz. 3-4, 7-10, 13
• (P. A. Metastasio): Sen. Tłumaczenie z włoskiego, "Tygodnik Polski" 1820 nr 77, s. 380; wyd. następne: zobacz Wydania zbiorowe poz. 1-4, 7-10, 13, (w pierwodruku nazwisko Trembeckiego opatrzone było znakiem zapytania)
• J. A. Nieledinski-Mielecki: Przestań, strumyczku, mruczenia..., z autografu Archiwum Popielów ogł. S. Tomkowicz: Z wieku Stanisława Augusta t. 2, Kraków 1882, s. 47-48; wyd. następne zobacz Wydania zbiorowe poz. 13
• Q. Horatiusz Flaccus: Ułomek z przekładania ody Horacjusza (epody drugiej), "Tygodnik Wileński" 1817 t. 3, s. 3; wyd. następne: zobacz Wydanie zbiorowe poz. 2-4, 7, 9, 13
• Q. Horatiusz Flaccus: Oda 7 (faktycznie: Oda 10) z księgi II, wyd. zobacz Wydania zbiorowe poz. 3; wyd. następne: zobacz Wydania zbiorowe poz. 4, 7, 10, 13; przedr. J. Kott w: Poezja polskiego Oswiecenia. Antologia jak wyżej Ważniejsze utwory poz. 7 c
• Q. Horatiusz Flaccus: Ody 10-11 z księgi III, z autografu Archiwum Popielów ogł. S. Tomkiewicz jak wyżej poz. 10, s. 49-50; wyd. następne zobacz Wydania zbiorowe poz. 13
• Q. Horatiusz Flaccus: List do Augusta, "Dziennik Wileński" 1822 t. 2, s. 330; wyd. następne zobacz Wydania zbiorowe poz. 5, 13
• Q. Horatiusz Flaccus: Satyra 6 z ks. II, z autografu Trembeckiego w Archiwum Popielów ogł. S. Tomkowicz jak wyżej poz. 10, przedr. zobacz Wydania zbiorowe poz. 13.

Wydania zbiorowe

• Poezje... Nakładem wydawców "Tygodnika" (wyd. B. Kiciński), t. 1 Warszawa (przed 1 X 1819), t. 2 Warszawa 1820 (na okładce: 1821, z datą cenzury: 15 VIII 1821), t. 3 Warszawa 1819 (na okładce 1820); zawartość t. 1: Życie S. Trembeckiego – Poemata opisujące (Ważniejsze utwory poz. 7b-c, 12, 33) – Listy (Ważniejsze utwory poz. 2, 6, 11, 14, 17, 19, 22; Do Komarzewskiego jenerała, Do Mariańskiego kowala, Do X. Jenerałowej Czartoryskiej, Do Jasia o fryzowaniu) – Bajki (Ważniejsze utwory poz. 1, 9; Wróbel, Góra w połogu, Pająk i mucha – t. 2: oddz. 1: Pieśni (Ważniejsze utwory poz. 5, 8, 18, 27); Przekłady poz. 9; Wiersz do jenerałowej Wittowej, Wiersz na przyjęcie Stanisława Augusta w domu Pawła Popiela, Pieśń do kobiet, Do pani Tyszkiewiczowej, Wiersz do X-cia Repnina, Wiersz do pani Tekli, Skoropis do Miera, Kupido, Do Kossowskiej w tańcu, Arkadia, Oda Balon, Do F. D. Kniaźnina, Na dom nowy Xcia K. Poniatowskiego, Duma pisana... w Peczarze nad Bohem, Do Stryniewicza buńczucznego – oddz. 2: Wiersze pisane w materiach politycznych (Ważniejsze utwory poz. 26, 28; Do fiakrów, Ma pan rozum, Do sądu sejmowego, Joannes Sarcasmus, Do Xcia Czartoryskiego posła województwa lubelskiego) – oddz. 3: Wiersze różne (Ważniejsze utwory poz. 3, 23; Epitalamium Branickiemu, Wiersz na śmierć Xcia Czartoryskiego w r. 1774, Spowiedź, Snycerz, Do Węgierskiego pożegnanie, Kazanie do kaznodziejów) – oddz. 4: Wiersze pod imieniem Bielawskiego (Sen czyli sąd, Do szacownego poety Bielawskiego, Zgoda, Sąd Appolina, Epigrammy o sobie samym) – t. 3: Tłumaczenia (Ważniejsze utwory poz. 13; Przekłady poz. 7)
• Poezje... z popiersiem autora podług rysunku wiedeńskiego. Wydanie trzecie powiększone, Wilno 1821 (z datą cenzury: 21 X), druk. B. Neuman; egz. unikatowy w Bibliotece Uniwersytetu Warszawskiego sygn. 4.20 7/103; zawartość: jak wyżej poz. 1 t. 1 i t. 3, Wiersze rozmaite (Ważniejsze utwory poz. 18, 23, 26; Przekłady poz. 3, 9, 11; 10 dalszych utworów wspólnych z t. 2 poz. 1; Do Stanisława Augusta od ziemian sandomierskich, Z imionnika pani M. K., Kupido pokorny, Nagrobek pannie Antoninie K., Fraczek, Duma z okoliczności wojny 1812 r. wynikłej, Pszczoły, Do Jana Mariańskiego. Tom kończył się adresowanymi do Trembeckiego wierszami A. Felińskiego i F. K. Dmochowicza
• Poezje... Z popiersiem autora podług rysunku wiedeńskiego. Wydanie trzecie powiększone, z dodaniem objaśnień do Zofijówki t. 1-2, Wilno I-III 1822, (druk. B. Neuman); zawartość t. 1: jak wyżej poz. 2 bez Wierszy rozmaitych – t. 2: Wiersze rozmaite – Przekłady poz. 5, 8, 12; Objaśnienia do poematu opisowego Zofijówka
• Dzieła poetyczne... Nowe zupełnie wydanie z popiersiem autora t. 1-2, Wrocław (przed 12 VII 1828), nakładem W. B. Korna; zawartość i układ jak wyżej poz. 3
• Rozbiór poezji... przez H. Klimaszewskiego cz. 1, Wilno 1830; zawartość: Ważniejsze utwory poz. 7b-c, 33; Przekłady 7, 14, objaśnienia wydawcy; wyd. krytyczne oparte także na nieistniejących dziś autografach
• Poezje... Z popiersiem autora podług rysunku wiedeńskiego. Wydanie czwarte poprawione i powiększone, z dodaniem objaśnień do Zofijówki t. 1-2, Wilno 1836 (z datą cenzury: 28 II 1835), druk. A. Dworzec; zawartość i układ jak wyżej poz. 3, ale ze spowodowanymi przez cenzurę pewnymi opuszczeniami (np. w tomie 2: Ważniejsze utwory poz. 26, 28)
• Poezje... Z popiersiem autora. Wyd. nowe J. N. Bobrowicza t. 1-2, Lipsk 1836 "Biblioteka Kieszonkowa Klasyków Polskich" nr 24-25 (druk. Breitkopf i Haertel); zawartość oparta na poz. 3 (poza paroma opuszczeniami), układ nieco zmieniony; zawartość t. 1: Krótka wiadomość o życiu s. Trembeckiego (jak wyżej poz. 1) – Bajki (jak wyżej poz. 2) – Wiersze rozmaite (jak wyżej poz. 3 t. 2, z pominięciem poz. 26 Ważniejszych utworów) – Listy (jak wyżej poz. 1, ale z dodaniem Ułomka) – Wiersze pod imieniem Felińskiego (jak wyżej poz. 1 t. 2, ponadto jak w poz. 3 t. 2: Przekłady poz. 5, 12) – Wiersz Felińskiego – t. 2: (Poemata opisujące): Ważniejsze utwory poz. 7b-c, 12, 33; Przekłady poz. 7 – (przekłady dramatów Voltaire'a): Ważniejsze utwory poz. 13; Przekłady poz. 8
• Poezje... (wyd. K. J. Turowski) t. 1-3, Sanok 1858 (nakładem i drukiem K. Pollaka), wyd. następne (tytułowe): Sanok 1868; Poezje... Trzy tomy w jednym. Nowe wydanie, Kraków 1882; zawartość i układ jak wyżej poz. 1
• Poezje..., Warszawa 1865 "Biblioteka Klasyków Polskich" oddz. I, cz. 2 (nakładem J. Breslauera), wyd. następne (tytułowe): Warszawa 1909; zawartość i układ jak wyżej poz. 7
• Pisma... (wyd. T. Ziemba) t. 1-2, Lwów 1883 "Biblioteka Klasyków Polskich nr 7-8 (nakładem H. Altenberga)
• Bajki i listy, Złoczów (1913), "Biblioteka Powszechna" nr 926
• Sofijówka i wybór poezji, oprac. W. Jankowski, Kraków (1925) "Biblioteka Narodowa" seria I, nr 80
• Pisma wszystkie, wyd. krytyczne oprac. J. Kott, t. 1-2, Warszawa 1953
• (Wybór poezji), Warszawa 1964 "Poeci Polscy"
• Wiersze wybrane, oprac. i wstępem poprzedził J. W. Gomulicki, (Warszawa 1965) "Biblioteka Poetów".

Współcześnie wiersze Trembeckiego rozchodziły się m.in. w rękopiśmiennych "wydaniach" zbiorowych, sporządzanych masowo w latach 1785-1787, kilka takich "wydań" (w rękopisach: Biblioteka Czartoryskich sygn. 1894; Lw. Państw. Nauk. Bibl. – Zbiory Baworowskich sygn. 447-448; Biblioteka Narodowa nr akc. 6757-6758, BOZ sygn. 1012; Biblioteka Kórnicka sygn. 520) omawia E. Rabowicz: Korsarskie "wydania" rękopiśmienne w: S. Trembecki w świetle nowych źródeł.

Listy i materiały

• Fragm. listów Trembeckiego z okresu jego udziału w konfederacji barskiej, ogł. W. Konopczyński: Tajemnica Trembeckiego, "Przegląd Narodowy" 1913; przedr. w: Od Sobieskiego do Kościuszki, Kraków 1921
• Do Sz. Corticellego(?) fragm. 4 listów z roku 1772 z Bielska; w przekł. polskim ogł. L. Siemieński: Portrety literackie t. 3, Warszawa 1868, s. 31-35
• Do K. Karasia z 27 września 1773 (fragm.) i do L. Bruneta z września 1776, ogł. E. Woroniecki: Trembecki jako słowianofil, "Biblioteka Warszawska" 1913 t. 1
• Do Stanisława Augusta 31 listów z lat 1774-1789, ogł. H. Biegeleisen: Listy Trembeckiego do króla, "Ateneum" 1897 t. 4, s. 387-428
• Do Stanisława Augusta z lat 1777 i 1795 oraz do nieznanej osoby z roku 1779, ogł. S. Tomkowicz: Erudycja Trembeckiego, "Przegląd Polski" t. 56 (1880); przedr. w: Z wieku Stanisława Augusta (t. 1) Kraków 1882; warianty brulionowe listu z roku 1777 ogł. T. E. Modelski: Nieznane uwagi marginesowe S. Trembeckiego, "Studia staropolskie. Księga ku czci A. Brücknera" 1928
• Do Stanisława Augusta z roku 1780, J. Konarzewskiego 2 listy z roku 1781, F. i L. Ryxów 9 listów z lat 1783-1794 (w sprawach rachunkowych), a. Chodkiewicza 3 listy z lat 1795-1796; ogł. J. Platt: Trembeciana, "Pamiętnik Literacki" rocznik 47 (1956), zeszyt 3
• Do Stanisława Augusta z 1 października 1781 wraz z kopią listu otrzymanego od A. Gersona Kalahary z 19 czerwca 1779, ogł. J. Kott Trembeciana, "Pamiętnik Literacki" rocznik 41 (1950), s. 923-924
• Do D. Comellego z roku 1782 i 2 listy do A. Ponińskiego, ogł. L. Bernacki: Drobiazgi literackie z czasów Stanisława Augusta, "Pamiętnik Literacki" rocznik 25 (1928), s. 605; autograf listów do Ponińskiego w Archiwum Państwowym Historii Lwowa sygn. 2434
• Do Ewy Dembowskiej z roku 1783, ogł. K. W. Wójcicki: Cmentarz Powązkowski p. Warszawą t. 1, Warszawa 1855, s. 244
• Do Stanisława Augusta z Heilsbergu i Królewca z września 1784, ogł. J. Kott: Dwa listy Trembeckiego, "Zeszyty Wrocławskie" 1952 nr 1, s. 19-20
• Do Stanisława Augusta z 6 lutego 1785, ogł. H. Biegeleisen: Udział S. Trembeckiego w sprawie Dogrumowej, "Prawda. Księga zbior. ... A. Świętochowskiego" Lwów 1899 s. 39
• Do W. Engeströma z lat 1787-1791, ogł. "Nowy Pamiętnik Warszawski" t. 7 (1802), s. 174-177; przedr. L. Bernacki jak wyżej poz. 8
• Do Stanisława Augusta 7 listów z lat 1790-1794, list do nieznanego adresata i 4 kwity; ogł. L. Bernacki, "Pamiętnik Literacki" rocznik 35 (1938), s. 213-221
• Do J. U. Niemcewicza bilet wizytowy z roku 1794, "Kronika Rodzinna" 1884 s. 738
• Do Stanisława Augusta z roku 1795, 6 fragmentów ogł. S. Tomkowicz: Trembecki i wynalazek balonu, "Czas" 1879 nr 185-186; przedr. jak wyżej poz. 5; opis "wynalazku" w Archiwum Głównym Akt Dawnych (Archiwum Królestwa Polskiego sygn. 204, k. 118-119)
• Do Stanisława Augusta 32 listy z lat 1796-1797, ogł. J. Platt: Nieznane listy S. Trembeckiego w zbiorze Jabłonny, "Pamiętnik Literacki" rocznik 45 (1954), zeszyt 3
• Do J. Niewieścińskiego z Petersburga 1/12 lutego 1798, A. J. Czartoryskiego 7 listów z Petersburga i Witebska z lat 1801-1802, T. Witskiego 16 listów z Petersburga i Witebska z roku 1802; ogł. W. T. Baranowski: S. Trembeckiego nieznane listy, "Prace Komisji do Badań nad Historią Literatury i Oświaty" t. 1, Warszawa 1914
• Do ks. J. Poniatowskiego z roku 1800, ogł.: S. Wężyk Groza: Pamiątki i wspomnienia rozmaite, Wilno 1848, s. 78-80; K. W. Wójcicki, "Dziennik Warszawski" 1854 nr 49-50; przedr.: L. Siemieński: Portrety literackie jak wyżej poz. 1, s. 104-107; T. Ziemba zobacz Wydania zbiorowe poz. 10 t. 1
• Do Róży Potockiej z roku 1804/1805, ogł. J. Kott: Ostatni list Trembeckiego, "Pamiętnik Literacki" rocznik 45 (1954), zeszyt 3
• Od A. Naruszewicza z 5 marca 1790, ogł. J. I. Kraszewski, "Gazeta Codzienna" 1854 nr 265; przedr. J. Platt w: Korespondencja Adama Naruszewicza, 1762-1796, Wrocław 1959
• Od J. Albertrandiego z 18 czerwca 1801, ogł. A. Kraushar: Towarzystwo Warszawskie Przyjaciół Nauk t. 2, Krakow 1900, s. 133
• Listy t. 1-2, oprac. J. Kott i R. Kaleta, Wrocław 1954; tu 216 listów od/do Trembeckiego oraz noty, pokwitowania itp. z lat 1769-1802, w tym także poz. 1-21, 23, 25-26; w dodatku 11 listów innych osób dot. Trembeckiego
• Korespondencja, ogł. E. Rabowicz w aneksie do: S. Trembecki w świetle nowych źródeł, Wrocław 1965 "Instytut Badań Literackich PAN Studia z Okresu Oświecenia" nr 3, s. 463-511; zbiór 39 listów od/do/o Trembeckim z lat 1774-1791, nieuwzględnionych w poz. 22 oraz 12 skryptów dłużnych, rozliczeń oraz upoważnień poety
• Wypisy z akt kościelnych, grodzkich i ziemskich, m.in.: metryka ślubu rodziców poety z roku 1735, skrypty dłużne, upoważnienia i kontrakty dzierżawne z lat 1768-1770, testament matki z roku 1779; ogł. E. Rabowicz w aneksie do: S. Trembecki w świetle nowych źródeł jak wyżej poz. 23, s. 447-462
• Kwit dla J. Dembowskiej z 11 lipca 1774; "rezolucja" na pytania S. Dembowskiego z roku 1774(?); ogł. K. W. Wójcicki jak wyżej poz. 9; autograf w Bibliotece PAN Kraków sygn. 713, s. 624-625 (nieznany wydawcom poz. 22)
• Rewers dla F. Mierkułowa z 3 grudnia 1799, ogł. T. Wierzbowski: Materiały do dziejów piśmiennictwa polskiego t. 2, Warszawa 1904, s. 148; autograf w Bibliotece Jagiellońskiej sygn. 6147 IV, t. 16 (nieznany wydawcom poz. 22)
• Notaty brulionowe nt. polemiki z książką M. Wielhorskiego: O przywróceniu dawnego rządu podług pierwiastkowych Rzeczypospolitej ustaw, Londyn 1775; rękopisy: PAN Kraków sygn. 1401; Archiwum Główne Akt Dawnych (Zbiór Popielów sygn. 435)
• Dokument z zwolnieniu S. Trembeckiego z pracy w Cesarskiej Bibliotece Publicznej w Petersburgu, rękopis: Biblioteka im. Sałtykowa Szczedrina w Leningradzie.

Autografy korespondencji Trembeckiego zachowano w zbiorach: Archiwum Główne Akt Dawnych: Archiwum Kameralne, Archiwum Królestwa Polskiego, Archiwum ks. J. Poniatowskiego, Korespondencja Stanisława Augusta, Zbiory z Muzeum Narodowego; Lw. Państw. Nauk. Bibl.; Biblioteka Czartoryskich; Biblioteka Instytutu Badań Literackich Warszawa; Biblioteka Narodowa; Biblioteka PAN Kraków; Muzeum Narodowe Kraków; Ossolineum; Państwowe Centralne Archiwum Historyczne Kijów; Wojewódzkie Archiwum Państwowe Kraków i Archiwum Domowe Potockich.