Wanda Rutkiewicz-Błaszkiewicz (ur. 4 lutego 1943 w Płungianach, zm. 13 maja 1992 na stokach Kanczendzongi w Himalajach) – polska alpinistka i himalaistka, z zawodu elektronik, jedna z najbardziej znanych Polek światowego himalaizmu. Jako trzecia kobieta na świecie i pierwsza Europejka stanęła na Mount Everest, najwyższym szczycie Ziemi, zaś jako pierwsza kobieta na świecie na szczycie K2.

Po II wojnie światowej z rodzicami i rodzeństwem (miała dwóch braci – Jurka i Michała oraz siostrę Ninę) przyjechała do Łańcuta, a potem do Wrocławia. Maturę zdała w II Liceum Ogólnokształcącym we Wrocławiu, studiowała na Politechnice Wrocławskiej, z dyplomem inżyniera-elektronika pracowała w Instytucie Automatyki Systemów Energetycznych. Później przeniosła się do Warszawy, podjęła pracę w Instytucie Maszyn Matematycznych. Jeszcze w czasach licealnych zapowiadała się na świetną siatkarkę, grała w I lidze (nawet kandydowała do gry w reprezentacji Polski).

Pierwsze kontakty ze wspinaniem miała w Rudawach Janowickich, na skałkach koło Janowic Wielkich, w pobliżu Jeleniej Góry. W 1962 roku ukończyła kurs taternicki na Hali Gąsienicowej w Tatrach. W Tatrach wspinała się na wielu klasycznych i bardzo trudnych drogach (lata 60.), m.in. północną ścianą Małego Kieżmarskiego Szczytu czy wariantem "R" na Mnichu (1964). Poprowadziła kilka nowych dróg, m.in. na Koprowym Wierchu.

Po Tatrach były Alpy (od 1964), Pamir, Hindukusz i Himalaje. Należała do Klubu Wysokogórskiego we Wrocławiu, a po 1973 roku do Klubu Wysokogórskiego w Warszawie.

Osiągnięcia Wandy Rutkiewicz stawiają ją w gronie najlepszych himalaistek w historii. O swoich wyprawach i płynących stąd przemyśleniach często pisała w czasopismach o tematyce alpinistycznej. Była zdecydowaną rzeczniczką i zdeterminowaną realizatorką wspinaczkowej samodzielności kobiet. Była też autorką lub współautorką kilku książek.

Zaginęła w 1992 podczas ataku szczytowego na Kanczendzongę. Wraz z Carlosem Carsolio 12 maja o wpół do czwartej wyruszyli w górę z obozu IV na 7950 m. Po dwunastogodzinnej wspinaczce w głębokim śniegu Carsolio stanął na wierzchołku. Schodząc, napotkał Wandę na wysokości ponad 8200 metrów. Mimo braku sprzętu biwakowego zdecydowała się przeczekać noc i kontynuować wejście następnego dnia. Jej ciała nie odnaleziono.

Kalendarium

Alpy

• 1964-65 – wspinaczka w Alpach Zillertalskich: północno-zachodnia flanka Olperera, północna ściana Hochfernerspitze,
• 1966 – Mont Blanc bez korzystania z kolejek górskich,
• 1967 – pierwsze przejście kobiece wschodniej ściany Aiguille du Grépon (3482 m) z Haliną Krüger-Syrokomską,
• 19-22 sierpnia 1973 – północny filar Eigeru w zespole kobiecym z Danutą Gellner-Wach i Stefanią Egierszdorff,
• 1978 – pierwsze przejście północnej ściany Matterhornu zimą w zespole kobiecym z Anną Czerwińską, Ireną Kęsą i Krystyną Palmowską.

Himalaje i Karakorum

• 1975 – kierowniczka i organizatorka kobiecej wyprawy na Gaszerbrumy.
  • 11 sierpnia – zdobycie dziewiczego Gaszerbruma III (7946 m) wspólnie z Alison Chadwick-Onyszkiewicz, Januszem Onyszkiewiczem i Krzysztofem Zdzitowieckim. Jest to rekord wysokości pierwszego wejścia z udziałem kobiet.
  • 12 sierpnia – zespół kobiecy osiągnął Gaszerbrum II.
• 16 października 1978 – Mount Everest jako pierwsza Polka i Europejka, trzecia kobieta na szczycie świata, Wanda Rutkiewicz zdobyła Mount Everest.
• 15 lipca 1985 – Nanga Parbat, wraz z Krystyną Palmowską i Anną Czerwińską, ścianą Diamir (pierwsze wejście czysto kobiece).
• 23 czerwca 1986 – K2 (jako pierwsza kobieta i pierwsza Polka)
• 18 września 1987 – Sziszapangma z Ryszardem Wareckim, Elsą Ávila, Carlosem Carsolio i Ramíro Navarrete.
• 12 lipca 1989 – Gaszerbrum II.
• 16 lipca 1990 – Gaszerbrum I z Ewą Pankiewicz,
• 26 września 1991 – Czo Oju samotnie.
• 22 października 1991 – Annapurna południową ścianą, samotnie.

Inne góry

• 1968 – wschodni filar Trollryggenu w Norwegii z Haliną Krüger-Syrokomską (pierwsze przejście kobiece, siódme w ogóle),
• 1970 – Pik Lenina (7134 m) w Pamirze, jej pierwszy siedmiotysięcznik,
• 23 sierpnia 1972 – Noszak (7492 m) w Hindukuszu,
• 17 marca 1981 – ciężki wypadek na Elbrusie – otwarte złamanie kości udowej po upadku,
• 1985 – Aconcagua w Andach południową ścianą w stylu alpejskim.

Zdobyła osiem z czternastu ośmiotysięczników: Mount Everest, Nanga Parbat, K2, Sziszapangmę, Gaszerbrum II, Gaszerbrum I, Czo Oju i Annapurnę.

Ordery i odznaczenia

• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (1979)
• Sitara-e Imtiaz (Pakistan, 1991)

Książki i publikacje

Była autorką i współautorką filmów i książek alpinistycznych:

• "Gdybyś przyszedł pod tę ścianę" (1986),
• "Nanga Parbat 85" (1986),
• "Requiem" (1987),
• "Ludzie na Baltoro" (1988),
• "Kobiety śniegu" (1990) film z wyprawy na Gaszerbrum I.
• "Zdobycie Gasherbrumów", Sport i Turystyka, Warszawa 1979, ISBN 83-217-2255-5.
• "Na jednej linie", Krajowa Agencja Wydawnicza, Warszawa 1986, ISBN 83-03-01407-2.
• "Karawana do marzeń", At Publications, Kraków 1994, ISBN 0-9521421-6-3.

Wybrane publikacje

• "Więcej o Rutkiewiczowej" – pyta Barbara Rusowicz, Joanna Bandurska; Wanda Rutkiewicz odpowiada, Wyd. Toruń "Comer", 1997.
• "Wszystko o Wandzie Rutkiewicz: wywiad Barbary Rusowicz", Wyd. Toruń, Piła "Comer & Ekolog", 1992 ISBN 83-85149-03-1.
• "Karawana do marzeń" Rutkiewicz, Wanda;
• "Na jednej linie" Rutkiewicz, Wanda;
• "Zdobycie Gasherbrumów" Rutkiewicz, Wanda + (red.);
• "Uciec jak najwyżej. Nie dokończone życie Wandy Rutkiewicz", Ewa Matuszewska, Wydawnictwo Iskry 2001.