Pomysłodawcą budowy teatru był Walery Rzewuski, który stosowny wniosek przedstawił krakowskiej Radzie Miejskiej 5 września 1872 r. Nowy wniosek w tej sprawie zgłosił 7 października 1877 r. Rada Miejska w 17 czerwca 1886 r. przeprowadziła debatę na temat lokalizacji i budowy nowego teatru. 1 sierpnia 1888 r. rozpisano międzynarodowy konkurs na projekt architektoniczny gmachu teatru. W styczniu 1890 r. przyjęto do realizacji projekt 36-letniego Jana Zawiejskiego, z którym zawarto umowę 18 marca 1891 r. Kamień węgielny położono 2 czerwca 1891 r. Okolicznościowe dokumenty pod kamieniem złożyły Helena Modrzejewska i Antonina Hoffmann. Ogólny koszt budowy teatru wyniósł 767 tys. zł reńskich. W kwietniu 1892 r. Rada Miejska postanowiła teatr wydzierżawić (w styczniu 1893 r. adwokat Faustyn Jakubowski sporządził projekt umowy o dzierżawę). 13 lipca 1893 r. ogłoszono konkurs na sześcioletnią dzierżawę teatru, a 27 lipca tegoż roku radni przyznali dzierżawę Tadeuszowi Pawlikowskiemu. Pierwsza robocza próba w teatrze miała miejsce 11 września 1893 r. Odbyła się ona we foyer, gdyż na scenie trwały jeszcze prace instalacyjne. Próba generalna miała miejsce 20 października. Uroczystego otwarcia nowego teatru dokonano o godz. 12:00 w południe 21 października. Podczas pierwszego spektaklu wystawiono fragmenty utworów Mickiewicza, Słowackiego i Fredry. Przez następnych pięć tygodni wystawiano wyłącznie polski repertuar.