Jewgienij Iwanowicz Zamiatin (ros. Евгений Иванович Замятин; ur. 20 stycznia?/1 lutego 1884 w Lebiedianie, Imperium Rosyjskie - zm. 10 marca 1937 w Paryżu, Francja) – rosyjski pisarz science fiction, polityczny satyryk, krytyk i publicysta. Autor antyutopijnej powieści My, pierwowzoru Roku 1984 Orwella i Nowego, wspaniałego świata Huxleya.

Biografia

Urodził się 1 lutego (wg kalendarza juliańskiego 20 stycznia) 1884 w Lebiedianie (ówczesna gubernia tambowska, Imperium Rosyjskie, obecnie obwód lipiecki), 300 kilometrów na południe od Moskwy, w rodzinie prawosławnego księdza i nauczyciela, i pianistki. Prawdopodobnie urodził się z synestezją, ponieważ literom i dźwiękom przypisywał doznania innych zmysłów.

W latach 1893-1896 uczęszczał do gimnazjum w Lebiedianie, a potem do gimnazjum w Woroneżu, które ukończył w 1902 z najwyższymi ocenami. Przeniósł się do Petersburga, gdzie rozpoczął studia w nowo powstałym Instytucie Politechnicznym im. Piotra Wielkiego, na kierunku budowa okrętów. Studiował tam w latach 1902-1908. W tym czasie, w 1906 roku, stał się członkiem partii bolszewickiej oraz brał czynny udział w spotkaniach studentów na rzecz rewolucji, gdzie poznał swoją przyszłą żonę - Ludmiłę Nikołajewną Usową (1883–1965).

Latem 1905 roku był świadkiem powstania na pancerniku Potiomkin - jednym z symboli rewolucji 1905 roku w Rosji, podczas podróży powrotnej z Egiptu przez Odessę. W 1906 roku został po raz pierwszy aresztowany w Petersburgu i wydalony za nielegalne zameldowanie do Lebiedianu. Potajemnie powrócił w okolice miasta i zamieszkał niedaleko niego, na terenie administracyjnie należącym już do Wielkiego Księstwa Finlandii (które było wtedy częścią Imperium Rosyjskiego), by ukończyć studia.

W 1908 roku opuścił partię bolszewików. W tym samym roku zadebiutował opowiadaniem Odin (ros. Один). W 1910 roku rozpoczął swoją karierę jako wykładowca i inżynier budowy okrętów. Również w tym roku ukończył kolejne opowiadanie - Diewuszka (ros. Девушка).

W 1911 roku po raz drugi został wydalony z Petersburga za nielegalne zameldowanie - tym razem został zesłany do Lahti (wtedy sąsiadujący z ówczesną rosyjską stolicą, obecnie część miasta). W tym okresie powstają pierwsze nowele Zamiatina - Ujezdnoje (Уездное) i Na kuliczkach (На куличках), które przysporzyły mu sławę wśród znawców i krytyków literatury, a także innych pisarzy, m.in. Maksima Gorkiego.

W 1914 roku, już w trakcie I wojny światowej, występował z międzynarodowymi antywojennymi odczytami, za co był sądzony i zesłany do Kiemu. W marcu 1916 roku, po odbyciu kary, został oddelegowany do Anglii w celu uczestnictwa w budowie rosyjskich lodołamaczy w stoczniach w Newcastle upon Tyne, Glasgow i Sunderlandzie; dodatkowo przebywał też w Londynie. Był jednym z głównych konstruktorów lodołamacza Święty Aleksandr Newski, przemianowany po rewolucji październikowej na Lenin. Pobyt w tym kraju mocno wpłynął na kształt jego przyszłej powieści My i niektóre utwory o charakterze satyrycznym.

Powrócił do Rosji we wrześniu 1917 roku. W trakcie wojny domowej, pozostając uprzedzonym socjalistą, Zamiatin zaczął krytykować politykę bolszewików, w szczególności narastającą cenzurę na literaturę, poprzez satyrę polityczną wymierzoną w nich. W marcu 1919 roku, wraz z innymi działaczami na rzecz sztuki, m.in Aleksandrem Błokiem, Aleksiejem Remizowem, Razumnikiem Iwanowem-Razumnikiem i Kuźmą Pietrowem-Wodkinem, został aresztowany w czasie prowokacji robotników-członków partii socjalistyczno-rewolucyjnych w fabrykach w Piotrogrodzie.

W 1921 roku założył i kierował grupą młodych pisarzy - Bracia Serafiońscy. Członkami tej grupy byli m.in. Michaił Zoszczenko, Konstantin Fiedin, Wsiewołod Iwanow, Wieniamin Kawierin i Nikołaj Tichonow. Oprócz tego redagował gazety, wykładał sztukę pisania i edytował tłumaczenia na rosyjski utwory angielskich pisarzy, m.in. Jacka Londona, O. Henry'ego, Herberta George'a Wellsa.

Nagonka na pisarza rozpoczęła się w latach dwudziestych wraz z powstaniem powieści My. W 1923 roku przeszmuglowano manuskrypt powieści do wydawnictwa E. P. Dutton w Nowym Jorku, przetłumaczono na język angielski i wydano nakładem wydawnictwa w 1924 roku. W 1927 roku przeszmuglowano oryginalną wersję tekstu w języku rosyjskim do Marka Slonima - edytora tamizdatu, który wydał utwór w Pradze. Kopie tej wersji dalej były nielegalnie wwożone na teren ZSRR i rozpowszechniane przez samizdaty. Utwór nie przypadł do gustu władzom bolszewickim ze względu na sławę oraz satyryczny wydźwięk skierowany w politykę radziecką - z tego powodu Zamiatin dostał zakaz publikacji na terenie Rosji i wyrzucony ze Związku Pisarzy ZSRR (w 1934 roku został ponownie przyjęty do Związku Pisarzy ZSRR na rozkaz Józefa Stalina).

Dwukrotnie starał się o przymusową emigrację - w obu przypadkach politbiuro odrzuciło prośbę. Dopiero w 1931 roku za wstawiennictwem Józefa Stalina i Maksima Gorkiego wyjechał wraz z żoną za granicę do Paryża, Francji.

W 1935 roku, już jako emigrant, brał udział w antyfaszystowskim kongresie pisarzy w obronie kultury jako członek sowieckiej delegacji. Kontynuował karierę pisarską, zaczął pisać scenariusze do filmów wraz z Jacques Companeez.

Zmarł na zawał serca 10 marca 1937 w Paryżu. Pochowany jest w Cimetière de Thiais (cmentarz w Thiais) w 21 dywizji, linia 5, mogiła 36.

Wybrana twórczość

• 1920 – My (ros. Мы) - w Polsce wydana po raz pierwszy w 1989 przez Wydawnictwo Alfa, Warszawa
• 1935 – Bicz Boży (ros. Бич Божий) - powieść niedokończona

• 1912 – Ujezdnoje (ros. Уездное)
• 1913 – Na kuliczkach (ros. На куличках)
• 1914 – Ałatyr' (ros. Алатырь)
• 1917 – Wyspiarze (ros. Островитяне)
• 1918 – Siewier (ros. Север)
• 1921 – Łowca ludzi (ros. Ловец человеков)

• 1908 - Odin (ros. Один)
• 1911 - Diewuszka (ros. Девушка)
• 1913:
  • Tri dnia (ros. Три дня)
  • Łono (ros. Чрево)
• 1914:
  • Studienczeskij synok (ros. Студенческий сынок)
  • Prawda istinnaja (ros. Правда истинная)
• 1915 - Kriaży (ros. Кряжи)
• 1916:
  • Afrika (ros. Африка)
  • O swiatom griechie Zienicy-diewy (ros. О святом грехе Зеницы-девы)
  • Muczenica nauki (ros. Мученица науки)
  • Pis'mienno (ros. Письменно)
• 1914-1917 – Bajki (ros. Сказки). Zbiór opowiadań. Zawiera:
  • Bog (ros. Бог)
  • Piotr Pietrowicz (ros. Петр Петрович)
  • Djaczok (ros. Дьячок)
  • Angieł Dormidon (ros. Ангел Дормидон)
  • Elektriczestwo (ros. Электричество)
  • Kartinki (ros. Картинки)
  • Drian'-malcziszka (ros. Дрянь-мальчишка)
  • Chieruwimy (ros. Херувимы)
• 1917 - Oczy (ros. Глаза)
• 1918 - Drakon (ros. Дракон)
• 1917-1920 – Bolszym dietiam skazki (ros. ''Большим детям сказки). Zbiór opowiadań. Zawiera:
  • Iwany (ros. Иваны)
  • Chriapało (ros. Хряпало)
  • Arapy (ros. Арапы)
  • Chałdiej (ros. Халдей)
  • Cerkiew Boża (ros. Церковь божия)
  • Biaka i Kaka (ros. Бяка и Кака)
  • Czetwierg (ros. Четверг)
  • Ogniennoje A (ros. Огненное А)
  • Pierwaja skazka pro Fitu (ros. Первая сказка про Фиту)
  • Wtoraja skazka pro Fitu (ros. Вторая сказка про Фиту)
  • Trietja skazka pro Fitu'' (ros. Третья сказка про Фиту)
  • Posledniaja skazka pro Fitu'' (ros. Последняя сказка про Фиту)

• 1920:
  • Mamaj (ros. Мамай)
  • Jaskinia (ros. Пещера)
  • O błażennom starce Pamwie Nieriestie... (ros. О блаженном старце Памве Нересте…)
• 1921 - Ja bojus' (ros. Я боюсь)
• 1923:
  • Ruś (ros. Русь)
  • To, co najważniejsze (ros. Рассказ о самом главном)
• 1924:
  • Widienije (ros. Видение)
  • Burimie (ros. Буриме)
  • O czudie, proisszedszem w Piepielnuju Sriedu... (ros. О чуде, происшедшем в Пепельную Среду…)
  • Kratkaja istorija litieratury ot osnowanija i do ciego dnia (ros. Краткая история литературы от основания и до сего дня)
• 1925:
  • Obszczestwo Poczetnych Zwonariej (ros. Общество Почетных Звонарей)
  • Diesiatiminutnaja drama (ros. Десятиминутная драма)
• 1926 - Iks (ros. Икс)
• 1927 - Głos ma towarzysz Czurygin (ros. Слово предоставляется товарищу Чурыгину)
• 1928 - Jola (ros. Ёла)
• 1929:
  • Powódź (ros. Наводнение)
  • Muczeniki nauki (ros. Мученики науки)
  • Epitafii 1929 goda (ros. Эпитафии 1929 года)
• 1934 - Czasy (ros. Часы)
• 1935:
  • Lew (ros. Лев)
  • Wstriecza (ros. Встреча)

• 1922 – Ognie świętego Dominika (ros. Огни святого Доминика)
• 1925 – Obszczestwo Poczetnych Zwonariej (ros. Общество Почетных Звонарей)
• 1926 – Pchła (ros. Блоха) - dramat na podstawie opowiadania Pchła Nikołaja Leskowa

• 1936 – Na dnie (ros. На дне) - scenariusz na podstawie dramatu Na dnie (ros. На дне) Maksima Gorkiego do filmu