Nicolae Ceaușescu (wym. [nikoˈla.e tʃa.uˈʃesku]; ur. 26 stycznia 1918 w Scornicești, zm. 25 grudnia 1989 w Târgoviște) – rumuński polityk komunistyczny. Sekretarz generalny Rumuńskiej Partii Komunistycznej od 1965 roku, prezydent Rumunii sprawujący władzę dyktatorską od 1967 do 1989 roku. Został obalony i stracony w wyniku rewolucji w 1989 roku.

Młodość i początek kariery

Nicolae Ceaușescu urodził się w wielodzietnej rodzinie w Scornicești, w regionie Aluta. W wieku lat 11 przeprowadził się do Bukaresztu, aby rozpocząć pracę w fabryce. Na początku 1932 roku wstąpił do nielegalnej Partii Komunistycznej. W roku 1933 został po raz pierwszy aresztowany za agitację podczas strajku. W 1934 roku został ponownie aresztowany, wpierw za zbieranie podpisów przeciw procesowi pracowników kolei, a następnie dwa razy za podobną działalność. W policyjnych aktach można było znaleźć o nim opisy "niebezpieczny komunistyczny agitator" i "aktywny propagator komunizmu i antyfaszyzmu". Po tym czasie ukrywał się przed policją, jednak został aresztowany i uwięziony w 1936 roku na dwa lata w więzieniu Doftan za działania antyfaszystowskie.

Kiedy wyszedł z więzienia w 1939 roku, poznał Elenę Petrescu (pobrali się w 1946 roku), która wraz z upływem czasu miała coraz większy wpływ na życie polityczne męża. W 1940 roku został ponownie aresztowany i uwięziony. W 1943 roku został przewieziony do obozu koncentracyjnego w Târgu Jiu, gdzie dzielił celę z Gheorghem Gheorghiu-Dejem, stając się jego protegowanym. Po II wojnie światowej, kiedy w Rumunii wprowadzony został system komunistyczny, Ceaușescu zaczął działać jako sekretarz Związku Młodych Komunistów (1944 – 1945).

Wraz z rosnącą władzą komunistów w Rumunii w 1947 roku, Ceaușescu objął stanowisko ministra rolnictwa, a następnie został zastępcą ministra sił zbrojnych (resortem kierował wtedy Gheorghe Gheorghiu-Dej). W 1952 roku Gheorghiu-Dej przeniósł go do Komitetu Centralnego Partii. W 1954 roku Ceaușescu stał się pełnoprawnym członkiem Biura Politycznego i z czasem piął się po drabinie hierarchii, zajmując w końcu drugie miejsce w Partii.

Przywództwo Rumunii

Trzy dni po śmierci Gheorghiu-Deja w 1965 Ceaușescu objął stanowisko I sekretarza Rumuńskiej Partii Robotniczej. Jedną z jego pierwszych decyzji była zmiana nazwy partii na Rumuńską Partię Komunistyczną oraz nazwanie państwa Socjalistyczną Republiką Rumunii. Dwa lata później, w 1967 roku, objął stanowisko przewodniczącego Rady Państwa (od 1974 przyjął także tytuł Prezydenta Socjalistycznej Republiki Rumunii), ustanawiając dyktaturę typu stalinowskiego z kultem własnej osoby (był określany jako "Wódz" – Conducător i "Geniusz Karpat" – Geniul din Carpați) i terrorem tajnej policji Securitate.

Początkowo Ceaușescu był popularny w Rumunii i na Zachodzie, dzięki swojej polityce zagranicznej, przeciwstawiając się autorytetowi ZSRR. W latach 60. zakończył aktywne członkostwo w Układzie Warszawskim (pomimo że Rumunia pozostała członkiem Układu). W 1968 roku odmówił uczestnictwa w ataku na Czechosłowację w ramach sił Układu Warszawskiego, a następnie otwarcie potępił to posunięcie. Jeszcze wielokrotnie spektakularnie przeciwstawiał się działaniom ZSRR, np. utrzymując stosunki z Izraelem, podczas państwowej wizyty w Finlandii składając demonstracyjnie kwiaty na grobie marszałka Karola Mannerheima, bohatera wojny fińsko-radzieckiej. Pomimo że ZSRR w znacznej mierze tolerował buntowniczość Ceaușescu, jego niezależność od Moskwy powodowała odosobnienie Rumunii w bloku wschodnim.

W 1974 roku Ceaușescu został prezydentem kraju, co umocniło jego władzę. Kontynuował swoją politykę niezależności w kontaktach z zagranicą. W 1984 roku Rumunia była jednym z trzech komunistycznych krajów (pozostałe to Chińska Republika Ludowa i Jugosławia), które brały udział w organizowanych przez Amerykanów letnich Igrzyskach Olimpijskich. Rumunia była również pierwszym krajem bloku wschodniego, który nawiązał oficjalne kontakty ze Wspólnotą Europejską. Pomimo to Ceaușescu odmówił wprowadzenia jakichkolwiek liberalnych reform. Ewolucja jego reżimu podążała ścieżką stalinizmu, który został zainicjowany przez Gheorghiu-Deja. Jego opozycja wobec kontroli sowieckiej wynikała głównie z niechęci do procesu destalinizacji. Tajna policja (Securitate) przejęła kontrolę nad mediami i nie tolerowała żadnej wewnętrznej opozycji.

W 1972 roku Ceaușescu zaczął wprowadzać projekt systematyzacji. Akcja promowana jako sposób na budowę "wszechstronnie rozwiniętego społeczeństwa socjalistycznego" zakładała przesiedlenie wsi i miała doprowadzić do całkowitej zmiany ich struktury. Ponad 1/5 centrum Bukaresztu (w tym kościoły i budynki historyczne) została zburzona w latach 80. w celu przebudowania miasta w wyjątkowym stylu. Dom Ludu (Casa Poporului), obecnie Pałac Parlamentu, stał się drugim po Pentagonie największym administracyjnym budynkiem na świecie. Ceaușescu planował również zburzyć wiele wsi, aby przesiedlić ich mieszkańców do bloków w miastach, w ramach programu urbanizacyjnego i industrializacyjnego.

W 1966 roku Ceaușescu wprowadził politykę mającą na celu podniesienie bardzo niskiego wskaźnika rozrodczości. Wprowadził między innymi podatek wahający się pomiędzy 10 i 20% dochodu, który obciążał kobiety i mężczyzn, nie posiadających dzieci po ukończeniu 25 roku życia. Argumentem zwalniającym z opłaty nie była również niemożność posiadania dzieci z powodów medycznych. Aborcja była dozwolona wyłącznie w przypadku kobiet w ciąży, które miały powyżej 45 lat, bądź posiadały czworo (później pięcioro) dzieci. Posiadanie przynajmniej pięciorga dzieci wiązało się ze znacznymi korzyściami, a matki przynajmniej dziesięciorga dzieci były ogłaszane przez Państwo matkami bohaterkami. Jednak niewiele kobiet zostało odznaczonych tym statusem. Zazwyczaj rumuńskie rodziny w czasach komunizmu posiadały dwoje lub troje dzieci. Znaczna liczba kobiet umarła lub została okaleczona podczas potajemnych aborcji, jakich dokonywano w tym czasie.

Celem rządowych represji stały się również małżeństwa pragnące rozwodu, których odsetek znacznie wzrósł. Od tej pory przeprowadzenie rozwodu było dużo trudniejsze – zgodnie z dekretem małżeństwo mogło być rozwiązane tylko w dobrze uzasadnionych przypadkach. W późnych latach 60. populacja zaczęła się powiększać, czemu towarzyszył wzrost biedy i bezrobocia (dzieci ulicy) w obszarach miejskich. Z czasem pojawił się nowy problem – wskutek częstego porzucania dzieci – wzrosła liczba sierot i pod koniec lat 80. pojawiła się epidemia AIDS. Problem AIDS był spotęgowany odmową reżimu w informowaniu społeczeństwa o istnieniu choroby i niechęcią w udostępnianiu i przeprowadzaniu testu HIV.

W 1971 roku, podczas wizyty w ChRL, Korei Północnej i Wietnamie Północnym, Ceaușescu został zainspirowany bezkompromisowym modelem prowadzenia polityki. Szczególnie zainteresowała go idea całkowitej transformacji narodowej, jaka została wcielona w życie w programie Partii Pracy Korei oraz podczas rewolucji kulturalnej w Chinach. Zaraz po powrocie do kraju zaczął wcielać w życie reguły życia społecznego panujące w Korei Północnej, zainspirowany głównie tamtejszym prezydentem Kim Ir Senem oraz filozofią Dżucze. Północnokoreańskie książki o filozofii Dżucze zostały przetłumaczone na język rumuński i rozpowszechnione po kraju. 6 lipca 1971 roku Ceaușescu wygłosił mowę przed Komisją Egzekucyjną Partii. Ta quasi-maoistyczna mowa, która jest nazywana Tezami Lipcowymi, zawierała 17 propozycji. Wśród nich takie jak: ciągły wzrost przy „przewodniej roli” Partii; poprawa poziomu edukacyjnego Partii oraz masowe akcje polityczne; uczestnictwo młodzieży w dużych projektach w ramach „pracy patriotycznej”; intensyfikacja edukacji polityczno-ideologicznej w szkołach, na uniwersytetach oraz wśród organizacji dziecięcych, młodzieżowych i studenckich; ekspansja propagandy politycznej poprzez radio, telewizję, teatry, kina, opery, balet, związki artystów – propagowanie charakteru „wojowniczego rewolucjonisty” w sztuce. W 1975 roku potępiono liberalizację i został stworzony indeks książek oraz autorów zakazanych.

W 1978 roku Ion Mihai Pacepa, starszy członek rumuńskiej policji politycznej (Securitate) i dwugwiazdkowy generał, zdezerterował do Stanów Zjednoczonych. W całej historii zimnej wojny był on najwyższej rangi wojskowym który zdezerterował z bloku wschodniego. Jego dezercja była silnym ciosem dla reżimu, zmuszając Ceaușescu do całkowitej zmiany architektury Securitate. Książka Pacepy, Czerwone Horyzonty wydana w 1986 roku, opisuje ze szczegółami reżim Ceaușescu. Opisana jest między innymi współpraca dyktatora z terrorystami arabskimi i masowe szpiegostwo w przemyśle amerykańskim. Po dezercji Pacepy kraj stał się bardziej odizolowany i został zahamowany jego wzrost gospodarczy.

Pomimo wzmacniającej się władzy totalitarnej, polityczna niezależność Ceaușescu od ZSRR oraz jego sprzeciw wobec interwencji w Czechosłowacji w 1968 roku, zainteresowała mocarstwa zachodnie, które wierzyły, że jest on antysowieckim indywidualistą. Wierzyły, że dokonają rozpadu Układu Warszawskiego, wspierając finansowo Rumunię. Ceaușescu nie zdawał sobie sprawy, że pożyczki te często były udzielane mu na niekorzystnych warunkach. Dyktator był gotów zapożyczyć się na ogromne sumy (ponad 13 miliardów dolarów), aby mieć możliwość sfinansowania programu rozwoju ekonomicznego. Pożyczki te doprowadziły do załamania sytuacji finansowej kraju. W ramach prób poprawy sytuacji Ceaușescu postanowił uniemożliwić zaciąganie kredytów zagranicznych. Zorganizował referendum i zarządził zmianę konstytucji, dodając klauzulę, która zabraniała Rumunii zaciągania pożyczek zagranicznych w przyszłości. W referendum niemal jednogłośnie głosowano na „tak”. W latach 80. Ceaușescu zarządził eksport znacznej części produkcji rolnej i przemysłowej w celu spłacenia kredytów. Rezultatem były braki na rodzimym rynku, które uczyniły życie Rumunów walką o przetrwanie. Zostało wprowadzone racjonowanie żywności oraz ogrzewania, gazu i elektryczności. Korupcja stała się codziennością. W całym tym okresie można było zaobserwować obniżanie się standardu życia, zwłaszcza dostępności i jakości jedzenia i dóbr dostępnych w sklepach. Oficjalne argumenty mówiły o spłacaniu długów, dlatego ludzie akceptowali trudne warunki, mając nadzieję, że sytuacja ta jest przejściowa i ma służyć poprawie ich życia. Dług został spłacony latem 1989 roku, krótko przed obaleniem dyktatora, ale ogromny eksport był kontynuowany aż do rewolucji, która wybuchła w grudniu.

Aż do 1989 roku Ceaușescu okazywał całkowitą nieznajomość realiów życia codziennego w kraju, którego był przywódcą. Kiedy Rumunia przechodziła skrajnie trudny okres, a ludzie stali w długich kolejkach po chleb przed pustymi sklepami, pokazywano go w telewizji państwowej jak wchodził do sklepów pełnych jedzenia lub uczestniczył w festiwalach artystycznych. Specjalne kontyngenty jedzenia wypełniały półki przed jego wizytami i nawet dożywione krowy były transportowane przez cały kraj w oczekiwaniu na jego wizytę na farmie. Podstawowe produkty, takie jak mąka, jajka, masło i mleko były trudno dostępne i większość ludzi zaczęła polegać na małych przydomowych ogródkach, na alejkach w małych miasteczkach lub też na wsi. Pod koniec 1989 roku telewizja wyemitowała listę kołchozów, które zgłaszały rekordowe zbiórki żywności, co w rażący sposób odbiegało od problemów, jakich doświadczał przeciętny Rumun w tym czasie. Niektórzy ludzie wierzyli, że dyktator nie jest świadomy tego, co się dzieje w kraju i próbowali dostarczać mu petycje i skargi podczas jego licznych wizyt w kraju. Jednakże, zawsze gdy otrzymał list, natychmiast przekazywał go członkowi ochrony. To czy Ceaușescu przeczytał którykolwiek z nich jest niewiadome.

Rewolucja

Reżim Ceaușescu upadł po serii gwałtownych wydarzeń jakie miały miejsce w Timișoarze i Bukareszcie w grudniu 1989 roku. W listopadzie 1989 roku, podczas XIV Kongresu Rumuńskiej Partii Komunistycznej, 71-letni wówczas dyktator, został ponownie wybrany na 5 lat jako przewodniczący Partii.

Demonstracje w Timișoarze rozpoczęły się, gdy rząd próbował wyeksmitować węgierskiego pastora László Tőkésa, oskarżonego o szerzenie etnicznej nienawiści. W ramach poparcia dla niego członkowie społeczności węgierskiej otoczyli jego mieszkanie. Rumuńscy studenci przyłączyli się spontanicznie do demonstracji, która wkrótce przekształciła się w manifestację antyrządową.

17 grudnia 1989 roku regularne wojsko, policja i Securitate otworzyły ogień do demonstrantów. Dzień później Ceaușescu wyjechał do Iranu, pozostawiając stłumienie buntu swoim podwładnym i żonie. Do czasu jego powrotu, 20 grudnia 1989 roku, sytuacja stała się jeszcze bardziej napięta. Wówczas to zostało wyemitowane w telewizji jego przemówienie, w którym mówił o wydarzeniach w Timișoarze jako o „ingerencji sił zagranicznych w wewnętrzne sprawy rumuńskie” oraz o „zewnętrznej agresji na rumuńską suwerenność”. Państwowe media nie udzielały żadnych informacji o wydarzeniach w Timișoarze. Kraj dowiadywał się o działaniach dzięki zachodnim stacjom radiowym, takim jak Głos Ameryki oraz Radio Wolna Europa. Na następny dzień (21 grudnia 1989) została zaplanowana masowa demonstracja, która według oficjalnych mediów miała zaprezentować „spontaniczny ruch poparcia dla Ceaușescu”.

Demonstranci, licznie zebrani 21 grudnia na Placu Rewolucji, protestowali przeciwko działaniom rządu i głowy państwa. Obraz Ceaușescu, który nie jest w stanie pojąć, dlaczego tłum zaczyna go wygwizdywać, pozostaje jednym z bardziej znaczących momentów w historii rozpadu komunizmu w Europie Wschodniej. Ogłuszona para (dyktatorowi towarzyszyła małżonka- Elena), nie mogąc opanować tłumu, w końcu schroniła się w pobliskim budynku, gdzie została aż do dnia następnego. Do końca dnia w Bukareszcie można było zobaczyć ludzi, którzy gromadzili się na Placu Uniwersyteckim i walczyli z policją i armią na barykadach. Jednakże nieuzbrojeni buntownicy nie stanowili zagrożenia dla aparatu wojskowego, który był skoncentrowany w Bukareszcie. Do północy wojsko oczyściło ulice i aresztowało setki osób. Do ranka 22 grudnia rebelia rozprzestrzeniła się na wszystkie większe miasta. W telewizji została ogłoszona niespodziewana śmierć Vasile Milea, ministra obrony. Natychmiast po tym wydarzeniu Ceaușescu przejął władzę nad armią. Próbował wygłosić przemówienie do tłumu zgromadzonego przed budynkiem Komitetu Centralnego, ale ten desperacki krok został odrzucony przez buntowników, którzy zdołali dostać się siłą do budynku. Ceaușescu uciekł helikopterem. W trakcie rewolucji zachodnia prasa opublikowała oszacowaną liczbę ludzi zamordowanych przez Securitate w tym czasie. Według mediów liczba ta znacznie rosła i osiągnęła 64 tysiące, co było szeroko opisywane i komentowane na pierwszych stronach gazet. Po śmierci Ceaușescu okazało się, że liczba ofiar zarejestrowanych w szpitalach w całym kraju wyniosła mniej niż tysiąc osób.

Ceaușescu i jego żona Elena opuścili stolicę wraz z Emilem Bobu i Manea Mănescu i udali się helikopterem do rezydencji Ceaușescu w Snagov, skąd ponownie uciekli, tym razem do Târgoviște. Gdy armia kazała im lądować, porzucili helikopter obok miasta. Ceaușescu został zatrzymany przez policję, która przekazała małżeństwo wojsku. W Święta Bożego Narodzenia, 25 grudnia, obydwoje zostali skazani przez sąd wojskowy na śmierć pod licznymi zarzutami: od nielegalnego gromadzenia bogactwa do ludobójstwa. Wyrok wykonano w Târgoviște. Cały proces był filmowany, jednak załoga filmowa nie nakręciła samej egzekucji, ponieważ strzelanina rozpoczęła się zbyt szybko. Małżeństwo zostało rozstrzelane przez pluton egzekucyjny, wśród nich była między innymi elita oddziału spadochroniarzy: Ionel Boeru, Dorin Cârlan i Octavian Gheorghiu, którzy strzelali z karabinów. Przed egzekucją skazanym zmierzono ciśnienie krwi, co miało być dowodem humanitarnego postępowania rewolucjonistów, a stało się powodom licznych drwin. Pluton egzekucyjny nie zaczekał do momentu, aż skazani zostaną rozwiązani i zostaną im zawiązane oczy, tak jak odbywa się to zazwyczaj przy egzekucjach. Pluton zaczął strzelać, gdy tylko skazani się pojawili. Po tym gdy przestano strzelać, ciała zostały przykryte płótnem. Pośpieszny proces i obraz ciał skazańców został sfilmowany, a film niemal natychmiast wyemitowany w wielu zachodnich krajach. Film był pokazany również w publicznej telewizji rumuńskiej jeszcze tego samego dnia. Groby małżeństwa Ceaușescu znajdują się na cmentarzu Ghencea w Bukareszcie. Nicolae i Elena są pogrzebani po przeciwnych stronach alejki. Same groby są skromne, ale są pokryte kwiatami i symbolami ich reżimu. Niektórzy twierdzą, że groby dyktatorów są puste. W kwietniu 2007 roku ich syn Valentin przegrał sprawę sądową, chcąc rozpocząć śledztwo, które miałoby rozwiązać tę kwestię. Młodszy syn, Nicu Ceaușescu, zmarły w 1996 roku, jest pochowany na tym samym cmentarzu w pobliżu rodziców. Według czasopisma Jurnalul Național córka Ceaușescu i zwolennicy jego poglądów politycznych chcieli przenieść ciała do mauzoleum lub kościołów, ale te żądania zostały odrzucone przez rząd.

Natomiast z relacji Dorina Cârlana (Guardian, Ed Vulliamy, 29.07.2009) wyłania się inny obraz sądu jak i samej egzekucji. Po pierwsze: małżeństwo nie zostało rozstrzelane natychmiast (można więc domniemywać, że film nie został opublikowany w całości), co więcej początkowo mieli zostać straceni oddzielnie, jednak po prośbie żony generał Stănculescu (który zorganizował egzekucję i zabezpieczenie procesu) wyraził zgodę na jednoczesne rozstrzelanie małżonków. Z wypowiedzi Cârlana nie wynika również, że w czasie egzekucji i przed egzekucją głośno przeklinali. Natomiast Cârlan zaznacza, że strzały padły z odległości 1 metra do 50 cm, oraz że zgodnie z rozkazem generała zostały opróżnione całe magazynki (co spowodowało "przygwożdżenie" ciał do muru). Cârlan również podkreśla, że dekret powołujący trybunał został podpisany dwa dni później – 27 grudnia, w dniu, w którym został opublikowany film z procesu.

Należy również zaznaczyć, że Dorin Cârlan czuje się napiętnowany przez społeczeństwo za niesprawiedliwy proces i zarówno on jak i Gheorghiu są niezadowoleni ze zmian i reform po obaleniu Ceaușescu.

Życie prywatne

Nicolae Ceaușescu miał do dyspozycji 39 willi zbudowanych w każdym okręgu Rumunii i 21 prezydenckich apartamentów w ambasadach na świecie. Jego najwspanialszą siedzibą był Pałac Ludu (rum. Palatul Poporului), w którym Ceaușescu miał urzędować. Flota prezydencka składała się z dziewięciu samolotów (w tym dwa Ił-62 i Boeing 707), trzech helikopterów i trzech specjalnych pociągów.

Ze związku z Eleną Ceaușescu miał troje dzieci: córkę Zoe i dwóch synów, Valentina i Nicu.

***